Check the below Class 6 Sanskrit MCQ Chapter 8 बुद्धिः सर्वार्थसाधिका with Answers based on the latest exam pattern. Students can also read NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 8 Questions and Answers at LearnInsta.
बुद्धिः सर्वार्थसाधिका Class 6 MCQ Questions Sanskrit Chapter 8
बहुविकल्पी प्रश्नाः
(बहुविकल्पीय प्रश्न)
प्रश्न 1.
चन्द्रः केन नाम्ना प्रसिद्धः अस्ति ?
(क) शशाङ्क:
(ख) नशाङ्क:
(ग) शशकः
उत्तर :
(क) शशाङ्क:
प्रश्न 2.
शशकाः किमर्थम् उपायं चिन्तयन्ति ?
(क) रक्षार्थं
(ख) स्वरक्षार्थं
(ग) स्व
उत्तर :
(ख) स्वरक्षार्थं
प्रश्न 3.
सायङ्काले केषां सभा भवति ?
(क) गजः
(ख) सिंहः
(ग) शशका:
उत्तर :
(ग) शशका:
प्रश्न 4.
गजः कस्य नमति ?
(क) शशका:
(ख) जलं
(ग) चन्द्रस्य
उत्तर :
(ग) चन्द्रस्य
प्रश्न 5.
शशकाः कीदृशः तिष्ठन्ति ?
(क) सुखेन
(ख) दुःखेन
(ग) सुखेन – दुःखेन
उत्तर :
(क) सुखेन
प्रश्न 6.
गजराजस्य कः समीपं आगच्छति?
(क) शशकः
(ख) शशकराज :
(ग) राज:
उत्तर :
(ख) शशकराज :
प्रश्न 7.
शशकाः कान् प्रकाशयन्ति ?
(क) स्वः
(ख) मतम्
(ग) स्वमतम्
उत्तर :
(ग) स्वमतम्
प्रश्न 8.
कोमलभूमौ बिलेषु के निवसन्ति?
(क) गजा:
(ख) पशवः
(ग) शशका:
उत्तर :
(ग) शशका:
प्रश्न 9.
यदा के जीवन्ति ?
(क) शशका:
(ख) गजाः
(ग) सरोवर:
उत्तर :
(क) शशका:
प्रश्न 10.
सरोवरे कुत्र अस्ति?
(क) वने
(ख) प्रागंणे
(ग) गृहे
उत्तर :
(क) वने
शुद्ध वाक्यं चिनुत-
(शुद्ध वाक्य चुनिए ।)
प्रश्न 1.
अधुना वयं सर्वे स्वगृहं
(क) चलिव्यामः
(ख) पठिष्यामः
(ग) गच्छामः
उत्तर :
(ग) गच्छामः
प्रश्न 2.
अहं कथं विश्वासं
(क) करोमि
(ख) कुर्वः
(ग) कुर्मः
उत्तर :
(क) करोमि
प्रश्न 3.
वयं अधुना सरोवरं प्रति
(क) चलाव:
(ख) चलामः
(ग) चलामि
उत्तर :
(ख) चलामः
प्रश्न 4.
गजराजस्य समीपं
(क) गच्छति
(ख) गच्छसि
(ग) गच्छामि
उत्तर :
(क) गच्छति
प्रश्न 5.
चन्द्रः प्रसन्न
(क) भवसि
(ख) भवति
(ग) भवामि
उत्तर :
(ख) भवति
प्रश्न 6.
चन्द्रः सरोवरे
(क) तिष्ठति
(ख) तिष्ठसि
(ग) गिष्ठामि
उत्तर :
(क) तिष्ठति
प्रश्न 7.
सः चन्द्रस्य प्रतिबिम्बं
(क) पश्यन्ति
(ख) तिष्ठामि
(ग) पश्यसि
उत्तर :
(ख) तिष्ठामि
प्रश्न 8.
शशकाः तत्र सुखेन
(क) तिष्ठन्ति
(ख) पश्यति
(ग) तिष्ठसि
उत्तर :
(क) तिष्ठन्ति
प्रश्न 9.
एकः महान् सरोवर:
(क) स्तः
(ख) भवसि
(ग) अस्ति
उत्तर :
(ग) अस्ति
प्रश्न 10.
शशकाः क्षतविक्षता:
(क) भवन्ति
(ख) सन्ति
(ग) भवति
उत्तर :
(क) भवन्ति
गद्याशानां पठित्वा प्रश्नाम् उत्तरत-
(गद्यांशों को पढ़कर उत्तर दीजिए ।)
प्रश्न 1.
एकस्मिन् वने एकः नित्यजलपूर्णः महान् सरोवर: अस्ति । कदाचिद् एकं पिपासाकुलं गजयूथं वनान्तरात् तत्र आगच्छति । तस्मिन् सरोवरे ते गजाः स्वेच्छया जलं पीत्वा स्नात्वा, क्रीडित्वा च सूर्यास्तसमये निर्गच्छन्ति । तस्य च सरोवरस्य तीरे समन्तात् सुकोमलभूमौ बहूनि शशक – बिलानि सन्ति, येषु बहवः शशकाः निवसन्ति । गजानां परिभ्रमणेन तेषु बिलेषु निवसन्तः बहवः शशकाः क्षतविक्षताः भवन्ति केचन पुनः मृताः अपि भवन्ति । अतः शशकाः भीताः चिन्तामग्नाः च भवन्ति । ते दुःखम् अनुभवन्ति । स्वरक्षार्थं च ते उपायं चिन्तयन्ति ।
(क) एक पदेन उत्तरत
(एक शब्द में उत्तर दीजिए ।)
(i) सरोवरः कुत्र अस्ति?
(ii) पिपासाकुलः कः अस्ति?
(iii) सरोवरस्य समीपं के निवसन्ति ?
उत्तर :
(i) वने
(ii) गजयूथं
(iii) शशका:
(ख) पूर्ण वाक्येन उत्तरत-
(पूर्ण वाक्य में उत्तर दीजिए ।)
(i) स्वरक्षार्थं उपायं के चिन्तयन्ति ?
(ii) सरोवरे गजाः किं कृत्वा निर्गच्छन्ति ?
(iii) सरोवरस्य तीरे समन्तात् सुकोमलभूमो कस्याः ‘बिलानि सन्ति?
उत्तर :
(i) स्वरक्षार्थं उपायं शशका: चिन्तमन्ति ।
(ii) सरोवरे गजाः स्वेच्छया जलं पीत्वा, स्नात्वा क्रीडित्वा च निर्गच्छन्ति ।
(iii) सरोवरस्य तीरे समन्तात् सुकोमल भूमौ शशका : बिलानि सन्ति ।
(ग) निर्देशानुसारं उत्तरत-
(निर्देश के अनुसार)
(i) ‘स्वरक्षार्थं ‘ इति पदस्य विपर्यय पदं लिखत?
(ii) ‘येषु बहवः शशकाः निवसन्ति।’ इति पदानां अव्ययं पदं चित्वा लिखत ।
(iii) ‘पीत्वा’ इति पदस्य परिचयं दीयताम् ।
उत्तर :
(i) पररक्षार्थं
(ii) बहवः
(iii) पा धातु, क्त्वा प्रत्यय
प्रश्न 2.
एकस्मिन् दिने सायङ्काले तेषां शशकानां सभा भवति । सर्वे शशकाः स्वमतं प्रकाशयन्ति । परं ते समाधानं न प्राप्नुवन्ति । अन्ते शशकराजः वदति – ” अहमेव उपाय चिन्तयामि । अधुना वयं सर्वे स्वगृहं गच्छामः ।”
अन्यस्मिन् दिवसे रात्रौ सः शशकराजः यूथाधिपस्य गजराजस्य समीपं गच्छति । सः गजराजं कथयति – “हे गजराज! एषः सरोवरः चन्द्रस्य वासस्थानम् अस्ति । वयं शशकाः तस्य प्रजाः स्मः, अत एव सः शशाङ्कः इति नाम्ना प्रसिद्धः । यदा शशकाः जीवन्ति तदा एव चन्दः प्रसन्नः भवति ।”
(क) एक पदेन उत्तरत-
(एक शब्द में उत्तर दीजिए ।)
(i) सर्वे के स्वमतं प्रकाशयन्ति ?
(ii) अधुना वयं सर्वे कुत्र गच्छामः ?
(iii) यदा कः जीवन्ति?
उत्तर :
(i) शशका:
(ii) स्वगृहं,
(iii) शशका: ।
(ख) पूर्ण वाक्येन उत्तरत-
(पूर्ण वाक्य में उत्तर दीजिए ।)
(i) एषः सरोवरः कस्य वास स्थानम् अस्ति ?
(ii) अन्ते कः वदति अहमेव उपायं चिन्तयामि ?
(iii) के कथयन्ति – वयं शशकाः तस्य प्रजाः स्मः ।
उत्तर :
(i) एष: सरोवर: चन्द्रस्य वासस्थानम् अस्ति।
(ii) अन्ते शशकराज वदति – अहमेव उपायं चिन्तयामि ।
(iii) शशकराजः कथयन्ति – वयं शशकाः तस्य प्रजा स्मः ।
(ग) निर्देशानुसारं उत्तरत-
(निर्देश के अनुसार उत्तर दीजिए ।)
(i) ‘रात्रौ ‘ इति पदस्य पर्यायपदं लिखत
(ii) ‘चन्द्रदेवस्य’ इति पदस्य विभक्ति वचनं च लिखत |
(iii) ‘समीपं ‘ इति पदस्य विलोमपदं किं अस्ति?
उत्तर :
(i) नक्तम्
(ii) षष्ठी विभक्ति एकवचनं
(iii) दूरं
प्रश्न 3.
गजराजः पृच्छति – “कथम् अहं विश्वासं करोमि? किं सत्यमेव चन्द्रः सरोवरे तिष्ठति?” यदि सरोवर: चन्द्रदेवस्य वासस्थानं तर्हि तत् प्रदर्शयतु । शशकः – कथयति “ आम्, चन्द्रस्य दर्शनाय आवाम् अधुना एव सरोवरं प्रति चलावः । ”
गजराजः शशकराजेन सह सरोवरस्य समीपं गच्छति । सः जले चन्द्रस्य प्रतिबिम्बं पश्यति, चकितः च भवति । सः भयेन चन्द्रं नमति । ततः सः गजयूथेन सह अन्यत्र गच्छति। सः गजयूथः पुनः कदापि तस्य सरोवरस्य समीपं न आगच्छति। शशकाः तत्र सुखेन तिष्ठन्ति । सत्यम् एव उक्तम् ख ‘बुद्धिः सर्वार्थसाधिका’ ।
(क) एक पदेन उत्तरत-
(एक शब्द में उत्तर दीजिए ।)
(i) कः पृच्छति?
(ii) सः जले कस्य प्रतिबिम्बं पश्यति?
(iii) कः चकितः भवति ?
उत्तर :
(i) गजराज :
(ii) चन्द्रस्य,
(iii) गजराजः ।
(ख) पूर्ण वाक्येन उत्तरत-
(पूर्ण वाक्य में उत्तर दीजिए ।)
(i) सः गजयूथेन सह कुत्र गच्छति ?
(ii) के तत्र सुखेन तिष्ठन्ति ?
(iii) किं सत्यं उक्तम् ?
उत्तर :
(i) सः गजयूथेन सह अन्यत्र गच्छति ।
(ii) शशकाः तत्र सुखेन तिष्ठन्ति ।
(iii) सत्यम् उक्तम् – बुद्धिः सर्वार्थसाधिका भवति ।
(ग) निर्देशानुसारं उत्तरत-
(निर्देश के अनुसार उत्तर दीजिए ।)
(i) ‘ज़ले’ इति पदे विभक्ति वचनं च लिखत ।
(ii) ‘सरोवरं प्रति चलाव:’ इति पदानां अव्यय पदं चित्वा लिखत
(iii) ‘नमति’ इति पदस्य परिचयं दीयताम् ?
उत्तर :
(i) सप्तमी विभक्ति एकवचनम् च
(ii) प्रति
(iii) नम् धातु प्रथम पुरुषः एकवचनं लट्ल कार च।
रिक्तस्थानानि पूरयत-
(शुद्ध शब्द से रिक्त स्थान की पूर्ति कीजिए)
(क) ___________ बहवः शशकाः निवसन्ति । (केषु / येषु)
(ख) अतः शशका: ___________ चिन्तामग्नाः । (भीता / भीता:)
(ग) स्वरक्षार्थं ते ___________ चिन्तयन्ति । ( उपायं / अपायं)
(घ) परं ते ___________ न प्राप्नुवन्ति । (उपायं / समाधानं )
(ङ) अहमेव उपायं ___________ । ( चिन्तयति / चिन्तयामि )
उत्तर :
(क) येषु,
(ख) भीता:,
(ग) उपायं,
(घ) समाधानं,
(ङ) चिन्तयामि ।
रेखांकित पदं संशोधन लिखत-
(रेखांकित पदों को शुद्ध करके लिखिए ।)
(क) वन महान् सरोवरः अस्ति ।
(ख) सः दुःखम् अनुभवन्ति ।
(ग) ते उपायं चिन्तयति ।
(घ) सः सरोवरस्य समीप गच्छति ।
(ङ) सः भयात् चन्द्रं नमति ।
उत्तर :
(क) वने,
(ख) ते,
(ग) चिन्तयन्ति,
(घ) समीपं,
(ङ) भयेन ।
पट्टिकात् पदं चित्वा रिक्त स्थानानि पूरयत-
(पट्टिका से शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।)
पट्टिका – सह, शशकाः, सरोवरस्य, भवन्ति, दु:खम्, विश्वासं, सः, स्वमृतम्, चिन्तयन्ति, सरोवर:
(क) अहम् कथम् ___________ करोमि।
(ख) सः गजयूथेन ___________ अन्यत्र गच्छति ।
(ग) ___________ तत्र सुखेन तिष्ठन्ति ।
(घ) कदापि तस्य ___________ समीपं न आगच्छति ।
(ङ) ___________ भयेन चन्द्रं नमति ।
(च) सर्वे शशकाः ___________ प्रकाशयन्ति ।
(छ) केचन मृताः ___________ ।
(ज) स्वरक्षार्थं ते उपायं ___________ ।
(झ) जलपूर्णः महान् ___________ अस्ति।
(ञ) ते ___________ अनुभवन्ति ।
उत्तर :
(क) विश्वासं
(ख) सह
(ग) शशका:
(घ) सरोवरस्य
(ङ) स:
(च) स्वमतम्
(छ) भवन्ति
(ज) चिन्तयन्ति
(झ) सरोवर:
(ञ) दुःखम् ।
MCQ Questions for Class 6 Sanskrit Chapter 8 सूक्तिस्तबकः with Answers
मञ्जूषातः उचितं पर्यायम् चित्वा लिखत। (मञ्जूषा से उचित पर्यायवाची चुनकर रिक्त स्थान पूर्ति कीजिए।
Pick out the appropriate synonyms and fill in the blanks.
मधुरवचनेन; प्रसन्नाः भवन्ति; ग्रंथः; अतः; मधुरम्; याति।
(क) गच्छति – ………………
(ख) तुष्यन्ति – ……………….
(ग) पुस्तकम् – ……………….
(घ) प्रियम् – ………………
(ङ) तस्मात् – ……………….
(च) प्रियवाक्यप्रदानेन – ……………….
Answer
Answer:
(क) याति
(ख) प्रसन्नाः भवन्ति
(ग) ग्रंथः
(घ) मधुरम्
(ङ) अतः
(च) मधुरवचनेन।
मञ्जूषात् उचितं पदं चित्वा श्लोकांशान् पूरयत। (मञ्जूषा से उचित पद चुनकर श्लोकांशों की पूर्ति कीजिए।)
Pick out the correct option and fill in the blanks.
वसन्तसमय, सिध्यन्ति, जीवने, पिपीलकः, प्रियम्।
(क) गच्छन् …………… याति योजनानां शतान्यपि।
(ख) उद्यमेन हि कार्याणि ……………।
(ग) तस्मात् …………… हि वक्तव्यम्।
(घ) …………….. प्राप्ते काकः काकः पिकः पिकः।
(ङ) किं भवेत् तेन पाठेन ……………. यो न सार्थकः।
Answer
Answer:
(क) पिपीलकः
(ख) सिध्यन्ति
(ग) प्रियम्
(घ) वसन्तसमये
(ङ) जीवने।
शुद्धकथनस्य समक्षम् ‘आम्’ अशुद्धकथनस्य समक्षम् ‘न’ इति लिखत। (शुद्ध कथन के सामने ‘आम्’ तथा अशुद्ध कथन के सामने ‘न’ लिखिए।)
Write down ‘yes’ opposite to right statement and write ‘no’ opposite to wrong statement.)
(क) वसन्तसमये काकः न भवति।
(ख) पिककाकयोः भेदः न अस्ति।
(ग) वैनतेयः अगच्छन् अपि योजनानां शतानि गच्छति।
(घ) पुस्तके पठितः पाठः जीवने सार्थकः न भवेत्।
(ङ) सर्वदा प्रियं वक्तव्यम्।
Answer
Answer:
(क) न
(ख) न
(ग) न
(घ) न
(ङ) आम्।
अधोदत्तं श्लोकं पठत प्रश्नान् च उत्तरत। (निम्नलिखित श्लोक पढ़िए और प्रश्नों के उत्तर दीजिए।)
Read the verse given below and answer the questions.
प्रियवाक्यप्रदानेन सर्वे तुष्यन्ति मानवाः।
तस्मात् प्रियं हि वक्तव्यं वचने का दरिद्रता।
Question 1.
के तुष्यन्ति?
Answer
Answer: मानवाः
Question 2.
तस्मात् किं वक्तव्यम्?
Answer
Answer: मधुरम् प्रियं
Question 3.
सर्वे केन तुष्यन्ति?
Answer
Answer: सर्वे मधुर-वचनेन तुष्यन्ति।
Question 4.
प्रियवाक्यप्रदानेन सर्वे तुष्यन्ति मानवा:- अत्र कः कर्ता? (प्रियवाक्यप्रदानेन, सर्वे, मानवाः)
Answer
Answer: मानवाः
Question 5.
‘मानवाः तुष्यन्ति’-वाक्यम् एकवचने परिवर्तयत।
Answer
Answer: मानवः तुष्यति
Question 6.
‘अप्रियम्’ इति शब्दस्य किं विलोमपदम् अत्र प्रयुक्तम्?
Answer
Answer: प्रियं
Question 7.
‘प्रदानेन’ इति पदे का विभक्ति?
Answer
Answer: तृतीया
श्लोकांशान् परस्परं मेलयत। (निम्नलिखित श्लोकों का उचित मिलान कीजिए।)
Match the following verses.
(क) न हि सुप्तस्य सिंहस्य – पदमेकं न गच्छति।
(ख) तस्मात् प्रियं हि वक्तव्यं – काकः काकः पिक: पिकः।
(ग) अगच्छन् वैनतेयोऽपि – प्रविशन्ति मुखे मृगाः।
(घ) वसन्तसमये प्राप्ते – वचने का दरिद्रता।
Answer
Answer:
(क) न हि सुप्तस्य सिंहस्य – प्रविशन्ति मुखे मृगाः
(ख) तस्मात् प्रियं हि वक्तव्यम् – वचने का दरिद्रता।
(ग) अगच्छन् वैनतेयोऽपि – पदमेकं न गच्छति।
(घ) वसन्तसमये प्राप्ते – काकः काकः पिक: पिकः।
उचित-विकल्पेन रिक्तस्थानानि पूरयत। (उचित विकल्प द्वारा रिक्त स्थान पूर्ति कीजिए।
Fill in the blanks with the correct option.
(क) …………….. का दरिद्रता। (जीवने, वचने, पुस्तके)
(ख) पुस्तके पठितः पाठः जीवने नैव ……………. । (साधितः, सार्थकः, पिपीलक:)
(ग) अगच्छन् ………………….. अपि पदमेकं न गच्छति। (पिपीलकः, वैनतेयः मानवः)
(घ) तस्मात् …………….. हि वक्तव्यम्। (युक्तम्, उक्तम्, प्रियम्)
(ङ) प्रियवाक्यप्रदानेन सर्वे …………….. मानवाः। (गच्छन्ति, वसन्ति, तुष्यन्ति)
Answer
Answer:
(क) वचने
(ख) साधितः
(ग) वैनतेयः
(घ) प्रियम्
(ङ) तुष्यन्ति