We have given detailed NCERT Deepakam Class 6 Sanskrit Book Solutions Chapter 7 अतिथिदेवो भव Textbook Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.
अतिथिदेवो भव Sanskrit Class 6 Chapter 7 Question Answer NCERT Solutions
Sanskrit Class 6 Chapter 7 Question Answer अतिथिदेवो भव
प्रश्न 1.
पाठस्य आधारेण अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखन्तु । (पाठ के आधार पर अधोलिखित प्रश्नों के उत्तर एक पद में दीजिए ।)
(क) राधिका कथं चलति स्म ?
उत्तर:
कूर्दमाना
(ख) गृहे कति अतिथयः सन्ति?
उत्तर:
पञ्च
(ग) कां दृष्ट्वा शावकाः भीताः न भवन्ति ?
उत्तर:
राधिकाम्
(घ) मार्जार्याः कति शावका: ?
उत्तर:
चत्वारः
(ङ) राधिका मार्जार्यै किं ददाति ?
उत्तर:
क्षीरम्
(च) चित्रवर्णः कः अस्ति ?
उत्तर:
शबल:
प्रश्न 2.
पाठस्य आधारेण अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि पूर्णवाक्येन लिखन्तु । (पाठ के आधार पर अधोलिखित प्रश्नों के उत्तर पूर्ण वाक्य में लिखिए |)
(क) मार्जारीशावकानां नामानि कानि ?
(ख) राधिका मार्जारीशावकान् किं पाठयति ?
(ग) विशिष्टाः अतिथयः के?
(घ) पितामही राधिकां किं वदति ?
(ङ) मार्जारी कदा राधिकायाः पृष्ठतः आगच्छति ?
(च) मार्जार्याः शावकाः कीदृशाः सन्ति?
उत्तर:
(क) मार्जारीशावकानां नामानि तन्वी, मृद्वी, शबल: भीमः च इति ।
(ख) राधिका मार्जारीशावकान् पाठयति – जानन्ति किम् ? अतिथिदेवो भव। भवन्तः अपि वदन्तु – ‘अतिथि देवो भव’।
(ग) काचित् मार्जारी तस्याः चत्वारः शावकाः च विशिष्टाः अतिथयः ।
(घ) पितामही राधिकां वदति – राधिके ! अतिथयः कदा आगच्छन्ति इति न जानीमः । किन्तु यदा ते अत्र आगच्छन्ति तदा तेषाम् एतादृशी सेवा करणीया ।
(ङ) यदा राधिका शावकानां समीपं गच्छति चेत् मन्दं मन्दं पृष्ठतः मार्जारी आगच्छति ।
(ख) तन्वी आकृत्या सुन्दरी, मृद्वी स्पर्शेन अतीव कोमला, शबल: चित्रवर्णः तथा च भीमः किञ्चित् स्थूलः । मार्जार्या: शावकाः एतादृशाः सन्ति ।
प्रश्न 3.
अधोलिखितानां वाक्यानां प्रश्न-सूचक- वाक्यानि लिखन्तु । (उदाहरण के अनुसार उचित पद के द्वारा रिक्त स्थान की पूर्ति कीजिए ।)
imgg 1
उत्तर:
(क) वृक्षः कुत्र अस्ति ?
(ख) देवालय : कुत्र अस्ति ?
(ग) वायुः कुत्र अस्ति ?
(घ) बालकाः कुत्र तिष्ठन्ति ?
(ङ) माता कुत्र अस्ति ?
प्रश्न 4.
उत्पीठिकायां किम् अस्ति ? किं नास्ति ? इति चित्रं दृष्ट्वा लिखन्तु । (मेज पर क्या है? क्या नहीं है? यह चित्र देखकर लिखिए।
(चित्र पाठ्यपुस्तक पृ० सं० 89 पर देखें।)
यथा – उत्पीठिकायां पुस्तकम् अस्ति ।
उत्पीठिकायां घटी नास्ति ।
(पुस्तकम्, घटी, लेखनी, चषक:, कूपी, स्यूतः, सङ्गणकम्, वृक्षः, फलम्, कन्दुकम्)
imgg 2
उत्तर:
(क) उत्पीठिकायां लेखनी नास्ति ।
(ख) उत्पीठिकायां चषकः नास्ति ।
(ग) उत्पीठिकायां स्यूतः अस्ति ।
(घ) उत्पीठिकायां कूपी अस्ति।
(ङ) उत्पीठिकायां सङ्गणकम् अस्ति।
(च) उत्पीठिकायां वृक्षः नास्ति ।
(छ) उत्पीठिकायां कन्दुकम् अस्ति ।
(ज) उत्पीठिकायां फलम् नास्ति ।
(झ) उत्पीठिकायां घटी नास्ति ।
(ञ) उत्पीठिकायां पुस्तकम् नास्ति ।
प्रश्न 5.
रेखाचित्रं दृष्ट्वा उदाहरणानुसारं वाक्यानि लिखन्तु । (रेखाचित्र को देखकर उदाहरण के अनुसार वाक्यों को लिखिए |)
imgg 3
यथा – मार्जारः कुत्र अस्ति ? मार्जारः अत्र अस्ति ।
सेवकः कुत्र अस्ति ? सेवक : तत्र अस्ति ।
(छात्र तालिका के लिए पाठ्यपुस्तक पृ० सं० 90 देखें।)
उत्तर:
(क) छात्रः कुत्र अस्ति? – छात्रः अत्र अस्ति ।
(ख) काकः कुत्र अस्ति ? – काकः अत्र अस्ति ।
(ग) दीपक: : कुत्र अस्ति? – दीपकः अत्र अस्ति ।
(घ) घटः कुत्र अस्ति ? – घटः अत्र अस्ति ।
(ङ) सुधाखण्डः कुत्र अस्ति ? – सुधाखण्डः अत्र अस्ति।
(च) शिक्षकः कुत्र अस्ति? – शिक्षकः अत्र अस्ति ।
(छ) बालिका कुत्र अस्ति ? – बालिका अत्र अस्ति |
(ज) लेखनी कुत्र अस्ति ? – लेखनी अत्र अस्ति ।
(झ) माला कुत्र अस्ति ? – माला अत्र अस्ति।
(ञ) विद्यालयः कुत्र अस्ति ? – विद्यालयः तत्र अस्ति ।
(ट) गायक : कुत्र अस्ति ? – गायक: तत्र अस्ति ।
(ठ) घटी कुत्र अस्ति ? – घटी तत्र अस्ति ।
(ड) फलम् कुत्र अस्ति? – फलम् तत्र अस्ति।
(ढ) गृहम् कुत्र अस्ति ? – गृहम् तत्र अस्ति।
(ण) वाटिका कुत्र अस्ति ? – वाटिका तत्र अस्ति ।
(त) हरिणः कुत्र अस्ति ? – हरिणः तत्र अस्ति ।
(थ) अजः कुत्र अस्ति ? – अजः तत्र अस्ति।
(द) मूषकः कुत्र अस्ति ? – मूषकः तत्र अस्ति ।
(ध) प्रकाशः कुत्र अस्ति ? – प्रकाशः सर्वत्र अस्ति।
(न) परमेश्वरः कुत्र अस्ति ? – परमेश्वरः सर्वत्र अस्ति।
(प) ज्ञानम् कुत्र अस्ति ? – ज्ञानम् सर्वत्र अस्ति ।
(फ) आकाश: कुत्र अस्ति? – आकाशः सर्वत्र अस्ति ।
(ब) अणवः कुत्र अस्ति? – अणवः सर्वत्र अस्ति ।
(भ) पुष्पाणि कुत्र सन्ति? – पुष्पाणि सर्वत्र सन्ति ।
(म) वायुः कुत्र अस्ति ? – वायुः सर्वत्र अस्ति।
(य) प्रेम कुत्र अस्ति ? – प्रेम सर्वत्र अस्ति ।
(र) बालकः कुत्र अस्ति ? – बालकः एकत्र अस्ति।
(ल) मयूरः कुत्र अस्ति? – मयूरः एकत्र अस्ति ।
(व) मित्रम् कुत्र अस्ति ? – मित्रम् एकत्र अस्ति ।
(श) पुत्रः कुत्र अस्ति ? – पुत्रः एकत्र अस्ति ।
(ष) महिला कुत्र अस्ति ? – महिला एकत्र अस्ति ।
(स) सेविका कुत्र अस्ति ? – सेविका एकत्र अस्ति ।
(ह) चटका कुत्र अस्ति ? – चटका एकत्र अस्ति ।
(क्ष) दोला कुत्र अस्ति ? – दोला एकत्र अस्ति ।
प्रश्न 6.
भोजनशालायां किं किम् अस्ति ? इति पञ्चभिः वाक्यैः लिखन्तु । (भोजनशाला में क्या – क्या है? पाँच वाक्यों के में लिखिए |)
यथा भोजनशालायां पाचकः अस्ति ।
(सूचकपदानि – पाचक:, पात्रम्, पात्रम्, तण्डुलाः, शाकानि, अग्निः, जलम्)
उत्तर:
(क) भोजनशालायां शाकानि सन्ति ।
(ख) भोजनशालायाम् अग्निः अस्ति ।
(ग) भोजनशालायां तण्डुलाः सन्ति ।
(घ) भोजनशालायां जलम् अस्ति ।
(ङ) भोजनशालायां पात्रम् अस्ति।
प्रश्न 7.
अधोलिखितेभ्यः वाक्येभ्यः अव्ययपदानि चित्वा लिखन्तु। (अधोलिखित वाक्यों से अव्यय पदों को चुनकर लिखिए।)
(क) अमितः गृहात् बहिः गच्छति । ……….
(ख) एकः वानरः वृक्षस्य उपरि तिष्ठति । ……..
(ग) सः फलानि अधः क्षिपति । ……..
(घ) तत्र एक: बिडालः अस्ति । ………
(ङ) बिडालः गृहस्य अन्तः प्रविशति । ………
उत्तर:
(क) बहिः
(ग) अधः
(ख) उपरि
(घ) तत्र
(ङ) अन्तः
प्रश्न 8.
उदाहरणानुसारं कः कुत्र अस्ति ? कुत्र नास्ति ? इति लिखन्तु । (उदाहरण के अनुसार कौन कहाँ है? कहाँ नहीं है? यह लिखिए ।)
यथा
imgg 4
उत्तर:
• मत्स्यः समुद्रे अस्ति । मत्स्यः वृक्षे नास्ति ।
• मधुरता लड्डुके अस्ति । मधुरता कषाये नास्ति ।
• उष्णता सूर्ये अस्ति । उष्णता चन्द्रे नास्ति।
• वानरः नद्याम् नास्ति । वानरः वृक्षे अस्ति ।
• नौका जले अस्ति । नौका पर्वते नास्ति ।
• अज्ञानम् पण्डिते नास्ति । अज्ञानम् मूर्खे अस्ति ।
• चन्द्रः अमावस्यायाम् नास्ति । चन्द्रः पूर्णिमायाम् अस्ति।।
• अवकाशः सोमवासरे नास्ति । अवकाश: रविवासरे अस्ति ।
NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 7 बकस्य प्रतिकारः (Old Syllabus)
अभ्यासः
Class 6 Sanskrit Chapter 7
प्रश्न 1.
उच्चारणं कुरुत- (उच्चारण कीजिए- Read it out.)
उत्तर:
Sanskrit Class 6 Chapter 7
प्रश्न 2.
मञ्जूषात् उचितम् अव्ययपदं चित्वा रिक्तस्थानं पूरयत- (मञ्जूषा से उचित पद चुनकर रिक्त स्थान भरिए- Pick out the appropriate Indeclinable from the box and fill in the blanks.)
अद्य , अपि , प्रातः , कदा , सर्वदा , अधुना
(क) …………… भ्रमणं स्वास्थ्याय भवति।
(ख) …………… सत्यं वद।
(ग) त्वं ………… मातलगहं गमिष्यसि?
(घ) दिनेशः विद्यालयं गच्छति, अहम् ………….. तेन सह गच्छामि।
(ङ) ………….. विज्ञानस्य युगः अस्ति।
(च) ……………… रविवासरः अस्ति।
उत्तर:
(क) प्रातः
(ख) सर्वदा
(ग) कदा
(घ) अपि
(ङ) अधुना
(च) अद्य
Sanskrit Chapter 7 Class 6
प्रश्न: 3.
अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तरं लिखत- (निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए- Answer the following questions.)
(क) शृगालस्य मित्रं कः आसीत्?
(ख) स्थालीतः कः भोजनं न अखादत्?
(ग) बकः शृगालाय भोजने किम् अयच्छत्?
(घ) शृगालस्य स्वभावः कीदृशः भवति?
उत्तर:
(क) शृगालस्य मित्रं बकः आसीत्।
(ख) बकः स्थालीतः भोजनं न अखादत्।
(ग) बकः शृगालाय भोजने क्षीरोदनम् अयच्छत्।
(घ) शृगालस्य स्वभावः कुटिलः भवति।
Class 6 Chapter 7 Sanskrit
प्रश्न: 4.
पाठात् पदानि चित्वा अधोलिखितानां विलोमपदानि लिखत- (पाठ से पद चुनकर निम्नलिखित पदों के विलोम शब्द लिखिए– Pick out words from the lesson and write down antonyms of the words given below.)
यथा- शत्रुः
दुर्व्यवहारः शत्रुता
सायम् अप्रसन्नः
असमर्थः
उत्तर:
सुखदम् – दु:खदम्
दुर्व्यवहार – सद्व्यवहारः
शत्रुता – मित्रता
सायम् – प्रातः
अप्रसन्न – प्रसन्नः
असमर्थ – समर्थः
Class 6th Sanskrit Chapter 7
प्रश्नः 5.
मञ्जूषातः समुचितपदानि चित्वा कथां पूरयत- (मञ्जूषा से उचित पद चुनकर कथा पूरी कीजिए- Complete the story by picking out appropriate words from the box.)
मनोरथैः
पिपासितः
उपायम्
स्वल्पम्
पाषाणस्य
कार्याणि
उपरि
सन्तुष्टः
पातुम्
इतस्ततः
मित्रम्
उत्तर:
पिपासितः , इतस्ततः , कुत्रापि , स्वल्पम् , पातुम् , उपायम् , पाषाणस्य , उपरि , संतुष्ट , कार्याणि , मनोरथैः
Class 6 Sanskrit Chapter 7 Question Answer
प्रश्न 6.
तत्समशब्दान् लिखत- (तत्सम शब्द लिखिए- Write down the words as used in Sanskrit.)
यथा-
सियार – शृगालः
कौआ ………….
मक्खी ………….
बन्दर ………….
बगुला ………….
चोंच ………….
नाक ………….
उत्तर:
काकः , मक्षिका , वानरः , बकः , चञ्चुः , नासिका।
Class 6th Sanskrit Chapter 7 बकस्य प्रतिकारः Additional Important Questions and Answers
Ncert Class 6 Sanskrit Chapter 7
प्रश्न 1.
उचितम्-अव्ययपदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (उचित अव्यय पद चुनकर रिक्त स्थान भरिए– Pick out the correct Indeclinable and fill in the blanks.)
कदा , सायम , अधुना , प्रातः , सह
(क) अहम् ……. पत्रं लिखामि।
(ख) त्वम् मित्रेण …………. खेलसि।
(ग) यूयम् …………. विद्यालयं गच्छथ?
(घ) वयम् …………. विद्यालयं गच्छामः।
(ङ) बालकाः …………. खेलन्ति।
उत्तर:
(क) अधुना
(ख) सह
(ग) कदा
(घ) प्रातः
(ङ) सायम्
Ncert Solutions For Class 6 Sanskrit Chapter 7
प्रश्न 2.
लट्लकार क्रियापदस्य समक्षं लङ्लकारस्य क्रियापदं लिखत- (लट्लकार अर्थात् वर्तमान काल के क्रियापद के सामने लङ्लकार अर्थात भूतकाल का क्रियापद लिखिए- Write down the verb in past tense opposite the verb in present tense.)
यथा-वदति – अवदत्
(क) कथयति
(ख) भक्षयति
(ग) करोति
(घ) पश्यति
(ङ) गच्छति
उत्तर:
(क) अकथयत्
(ख) अभक्षयत्
(ग) अकरोत्
(घ) अपश्यत्
(ङ) अगच्छत्।
Sanskrit Class 6 Chapter 7 Question Answer
प्रश्न 3.
अधोदत्तान् प्रश्नान् उत्तरत्। (निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए। Answer the following questions.)
(क) शृगालः बकः च कुत्र निवसतः स्मः?
(ख) बकः किमर्थम् शृगालस्य निवासम् अगच्छत्?
(ग) शृगालः कथम् भोजनम् अयच्छत्?
(घ) शृगालः केन प्रसन्नः अभवत्?
उत्तर:
(क) शृगालः बकः च एकस्मिन् वने निवसतः स्मः।
(ख) बकः भोजनाय शृगालस्य निवासम् अगच्छत्।
(ग) शृगालः स्थाल्यां बकाय भोजनम् अयच्छत्।
(घ) शृगालः बकस्य निमंत्रणेन प्रसन्नः अभवत्।
Chapter 7 Sanskrit Class 6
प्रश्न 4.
कोष्ठकदत्तस्य शब्दस्थ उचितं रूपं प्रयुज्य वाक्यानि पूरयत- (कोष्ठक दत्त शब्द के उचित रूप का प्रयोग करके वाक्य पूरे कीजिए- Using the correct form of the word in bracket and complete the sentences.)
(क) शृगाल: बकस्य ……….. आसीत। (मित्र)
(ख) शृगालस्य ……….. बकः प्रसन्नः अभवत्। (निमंत्रण)
(ग) बक ……….. शृगालस्य गृहम् अगच्छत्। (भोजन)
(घ) शृगालः ……….. सह दुर्व्यवहारम् अकरोत्। (बक)
(ङ) बकः अपि ……….. प्रति तादृशं व्यवहारम् अकरोत्। (शृगाल)
उत्तर:
(क) मित्रम्
(ख) निमंत्रण
(ग) भोजनाय
(घ) बकेन
(ङ) शृगालम् ।
Class 6 Sanskrit Chapter 7 Solution
प्रश्न 5.
अधोदत्तान् वाक्यांशान् संस्कृते परिवर्तयता (निम्नलिखित वाक्यांशों को संस्कृत में बदलिए। Translate the following phrases into Sanskrit.)
(क) एक जंगल में ……….
उत्तर:
(क) एकस्मिन् वने
(ख) भोजन के समय……….
उत्तर:
(ख) भोजनकाले
(ग) मेरे साथ ……….
उत्तर:
(ग) मया सह
(घ) बगुले से बोला ……….
उत्तर:
(घ) बकम् प्रति अवदत्
(ङ) प्रसन्न बगुला ……….
उत्तर:
(ङ) प्रसन्नः बकः
(च) बगुले को दिया ……….
उत्तर:
(च) बकाय अयच्छत्
(छ) बगुले का निवास ……….
उत्तर:
(छ) बकस्य निवासः
Sanskrit Class 6 Chapter 7 Solution
प्रश्न 6.
“मित्र! त्वम् अपि श्वः सायं मया सह भोजनम् करिष्यति’ इति वाक्ये कानि अव्ययपदानि?
(क)
(i) ……….
(ii) ……….
(ii) ……….
(iv) ……….
उत्तर:
(i) अपि
(ii) श्वः
(iii) सायं
(iv) सह
(ख) यथानिर्देशम् रिक्तस्थानपूर्तिं कुरुत।
यथा-त्वम् —- करिष्यसि।
(i) अहम् — ……….|
(ii) सः — ……….|
(iii) यूयम् — ……….|
(iv) वयम् — ……….|
(v) ते — ……….|
उत्तर:
(i) करिष्यामि
(ii) करिष्यति
(iii) करिष्यथ
(iv) करिष्यामः
(v) करिष्यन्ति
Class 6 Sanskrit Ch 7
प्रश्न 7.
लङ्लकारे परिवर्तयत- (लङ्लकार में बदलिए- Change into past tense.)
लट —- लङ्
यथा-सः पठति। — स: अपठत्।
(क) सः लिखति। —- ……………
(ख) सः खादति। —- ……………
(ग) सः हसति। —- ……………
(घ) सः वदति। —- ……………
(ङ) सः धावति। —- ……………
उत्तर:
(क) सः अलिखत्।
(ख) सः अखादत्।
(ग) सः अहसत्।
(घ) सः अवदत्।
(ङ) सः अधावत्।
बहुविकल्पीयप्रश्नाः
Sanskrit Ch 7 Class 6
प्रश्न 1.
प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं पदं चित्वा वाक्यानि पूरयत। (दिए गए विकल्पों से उचित पद चुनकर वाक्यपूर्ति कीजिए। Pick out the correct option and complete the sentences.)
(क)
(i) बक: केन वञ्चितः? (निमंत्रणेन, कलशेन,शृगालेन)
(ii) शृगालः कीदृशः आसीत्? (कुटिलः, संकीर्णः, प्रसन्नः)
(ii) शृगालः बकाय स्थाल्यम् किम् अयच्छत्? (निमंत्रणम्, भोजनम्, क्षीरोदनम्)
(iv) बकः किमर्थम् अगच्छत्? (परोपकाराय, खेलनाय, भोजनाय)
(v) निमंत्रणेन बकः कीदृशः अभवत्? (वञ्चितः, प्रसन्नः, दुःखितः)
उत्तर:
(i) शृगालेन
(ii) कुटिलः
(iii) क्षीरोदनम्
(iv) भोजनाय
(v) प्रसन्नः ।
(ख)
(i) ………….सूर्यः अस्तं गच्छति …………. अंधकारः भवति। (यथा-तथा, यदा-तदा)
(ii) त्वम् अधुना …………. गच्छसि? (कदा, कुत्र)
(iii) सः खादति, त्वम् …………. भोजनं कुरु। (एव, अपि)
(iv) मृगाः मृगैः ………….चरन्ति। (एव, सह)
(v) …………. मम संस्कृत-परीक्षा अस्ति। (अद्य, श्व:)
उत्तर:
(i) यदा-तदा
(ii) कुत्र
(ii) अपि
(iv) सह
(v) अद्य
(ग)
(i) बकः …………. शृगालस्य निवासम् अगच्छत्। (भोजनम्, भोजनाय, भोजनस्य)
(ii) शृगालः …………. अवदत्। (बकाय, बकेन, बकम्)
(iii) …………. केवलं क्षीरोदनम् अपश्यत्। (बकम्, बकः, बकस्य)
(iv) श्वः त्वं …………. सह भोजनं कुरु। (माम्, मम, मया)
(v) शृगालः …………. प्रति दुर्व्यवहारम् अकरोत्। (बकस्य, बकम्, बकः)
उत्तर:
(i) भोजनाय
(ii) बकम्
(iii) बकः
(iv) मया
(v) बकम्