We have given detailed NCERT Deepakam Class 6 Sanskrit Book Solutions Chapter 10 त्वम् आपणं गच्छ Textbook Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.
त्वम् आपणं गच्छ Sanskrit Class 6 Chapter 10 Question Answer NCERT Solutions
Sanskrit Class 6 Chapter 1 Question Answer त्वम् आपणं गच्छ
प्रश्न 1.
पूर्वपृष्ठस्य कोष्ठके दत्तानि रूपाणि दृष्ट्वा रिक्तस्थानानि पूरयन्तु। (पूर्व पृष्ठ के कोष्ठक में दिए गए रूपों को देखकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए ।)
ऊपर दिए गए ‘पठ् धातु’, लोट् लकार के रूपों को देखिए ।
उत्तर:
प्रश्न 2.
निम्नलिखितेषु सुभाषितेषु लोट्लकारस्य क्रियापदानि चित्वा लिखन्तु । (निम्नलिखित सुभाषितों में लोट्लकार के क्रियापदों को चुनकर लिखिए |)
(सुभाषितों के लिए पाठ्यपुस्तक पृ.सं. 113 – 114 देखें।)
(क) काले वर्षतु पर्जन्यः पृथिवी सस्यशालिनी ।
देशोऽयं क्षोभरहित: सज्जनाः सन्तु निर्भयाः ॥
………….. ………………
मेघा: उचिते समये वर्षन्तु । तेन भूमिः सस्यैः समृद्धा पूर्णा च भवतु ।
एष: देश: शान्त: भवतु । सर्वे सज्जनाः भयं विना जीवनं यापयन्तु ।
(एवम् परमेश्वरं प्रति प्रार्थना अस्ति )
(ख) सर्वे भवन्तु सुखिनः सर्वे सन्तु निरामयाः ।
सर्वे भद्राणि पश्यन्तु मा कश्चिद् दुःखभाग्भवेत् ॥
…………….. ……………
सर्वे जनाः सुखेन तिष्ठन्तु । सर्वे रोगरहिताः भवन्तु । सर्वे शुभम् एव पश्यन्तु ।
कस्यापि कृते दुःखस्य अनुभवः न भवतु ।
(ग) इमा आप: शिवाः सन्तु शुभाः स्वच्छाश्च निर्मलाः ।
पावना: शीतला: सन्तु पूताः सूर्यस्य रश्मिभिः ॥
…………. ………..
जलं सर्वेषां कृते मङ्गलमयं मालिन्यरहितं शुद्धं च भवतु । जलं पवित्रं शीतलं
च भवतु । जलं सूर्यस्य प्रकाशस्य स्पर्शेन पवित्रं भवतु ।
(घ) निन्दन्तु नीतिनिपुणा यदि वा स्तुवन्तु
लक्ष्मी: समाविशतु गच्छतु वा यथेष्टम् ।
अद्यैव वा मरणमस्तु युगान्तरे वा
न्याय्यात् पथ: प्रविचलन्ति पदं न धीराः ॥
………….. ……………… ………..
………….. ………………
नीतिकारा: प्रशंसन्तु अथवा निन्दां कुर्वन्तु । धनस्य लाभ: भवतु अथवा
धनहानिः भवतु । मरणं झटिति भवतु अथवा विलम्बेन भवतु । न्याय्यात् मार्गात्
धीराः न विचलन्ति तत्रैव ते स्थिररूपेण तिष्ठन्ति ।
उत्तर:
(क) वर्षतु, सन्तु
(ख) भवन्तु, सन्तु, पश्यन्तु
(ग) सन्तु, सन्तु
(घ) निन्दन्तु, स्तुवन्तु, समाविशतु, गच्छतु, अस्तु
प्रश्न 3.
उदाहरणानुगुणं लोट्लकारस्य रूपाणि लिखन्तु । (उदाहरण के अनुसार लोट्लकार के रूपों को लिखिए ।)
यथा – पठति – ‘पठतु
खादति – ………..
क्रीडामि – ………
पश्यसि – ………..
हसति – ……….
नयसि – …….
नृत्यति – ………
गच्छामि – ………..
उत्तर:
खादतु, क्रीडानि, पश्य, हसतु, नय, नृत्यतु, गच्छानि
प्रश्न 4.
उदाहरणानुगुणं बहुवचनस्य रूपाणि लिखन्तु । (उदाहरण के अनुसार बहुवचन के रूपों को लिखिए ।)
यथा – उत्तिष्ठतु – उत्तिष्ठन्तु
खादतु – ………
आगच्छतु – ………..
पठतु – ………….
उपविशतु – ………..
पततु – ……….
गच्छतु – ……….
उत्तर:
खादन्तु, आगच्छन्तु, पठन्तु, उपविशन्तु, पतन्तु, गच्छन्तु
प्रश्न 5.
विद्यालयस्य वार्षिकोत्सवे के-के किं किं कुर्वन्ति इति सूचनारूपेण वाक्यानि पुनः लिखन्तु । (विद्यालय के वार्षिकोत्सव में कौन-कौन क्या-क्या करते हैं, इसे सूचना के अनुसार वाक्यों में लिखिए |)
यथा –
दशमकक्षायाः छात्राः वेदिकाम् अलङ्कुर्वन्ति ।
दशमकक्षायाः छात्राः वेदिकाम् “अलङ्कुर्वन्तु”।
(क) प्रधानाध्यापक: वार्षिकं विवरणं पठति ।
(ख) बालिकाः नृत्यन्ति ।
(ग) यूयम् आसन्दान् स्थापयथ ।
(घ) छात्रनायकः स्वागतं करोति ।
(ङ) मम मित्रं धन्यवादं निवेदयति ।
(च) संस्कृत – शिक्षिका वेदिकां सञ्चालयति ।
(छ) कार्यक्रमानन्तरं छात्राः उत्थाय राष्ट्रगीतं गायन्ति ।
उत्तर:
(क) प्रधानाध्यापकः वार्षिकं विवरणं पठतु ।
(ख) बालिकाः नृत्यन्तु।
(ग) यूयम् आसन्दान् स्थापयत।
(घ) छात्रनायकः स्वागतं करोतु ।
(ङ) मम मित्रं धन्यवादं निवेदयतु ।
(च) संस्कृत – शिक्षिका वेदिकां सञ्चालयतु।
(छ) कार्यक्रमानन्तरं छात्राः उत्थाय राष्ट्रगीतं गायन्तु ।
प्रश्न 6.
परिच्छेदे पट्टिकातः उचितैः क्रियारूपैः रिक्तस्थानानि पूरयन्तु । (पट्टिका से उचित क्रियारूपों को लेकर अनुच्छेद में रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए |)
शृण्वन्तु गच्छन्तु लिखन्तु पठन्तु पृच्छन्तु कुर्वन्तु वदन्तु
उत्तिष्ठन्तु उपविशन्तु अभिवादयन्तु
यदा अध्यापकः कक्षाम् आगच्छति तदा प्रथमं सर्वे ………. उपचारवाक्येन तम् …….. । यदा सः वदति तदा एव सर्वे ………| । तस्य सूचनानुसारं पाठं …… । गृहपाठ …….. । परस्परं वार्तालापं न …….. । प्रश्नस्य उत्तरं …… । संशयं …….. । तस्य उपदेशम् …….. । बहिः मा …..।
उत्तर:
यदा अध्यापकः कक्षाम् आगच्छति तदा प्रथमं सर्वे उत्तिष्ठन्तु। उपचारवाक्येन तम् अभिवादयन्तु । यदा सः वदति तदा एव सर्वे उपविशन्तु । तस्य सूचनानुसारं पाठं पठन्तु । गृहपाठं वदन्तु। परस्परं वार्तालापं न कुर्वन्तु । प्रश्नस्य उत्तरं लिखन्तु । संशयं पृच्छन्तु । तस्य उपदेशम् शृण्वन्तु । बहि: मा गच्छन्तु।
प्रश्न 7.
मार्गे सूचनादीपाः फलकानि च भवन्ति । तेषां चित्राणि दृष्ट्वा पट्टिकापदैः वाक्यानि रिक्तस्थानेषु लिखन्तु ।
(मार्ग में सूचनाप्रदायक फलक होते हैं। उनके चित्रों को देखकर पट्टिका – पदों के द्वारा वाक्यों को रिक्त स्थानों में लिखिए | )
(चित्रों के लिए पाठ्यपुस्तक की पृ. सं. 115 – 116 देखें।)
उत्तर:
प्रश्न 8.
उदाहरणानुसारं क्रियापदस्य लोट्-लकाररूपैः वाक्यानि पूरयन्तु। (उदाहरण के अनुसार क्रियापद के लोट् लकार के रूपों के द्वारा वाक्यों को पूर्ण कीजिए ।)
यथा – छात्राः प्रातः शीघ्रम् “उत्तिष्ठन्तु” । (उत् + तिष्ठ्)
(क) अम्ब! अहं क्रीडार्थं ……… । (गम्)
(ख) आगच्छन्तु, वयं प्रार्थनागीतं ……… । (गाय्)
(ग) ज्वरः अस्ति । पुत्र ! वृष्टौ न ………..। (क्रीड्)
(घ) लते! भवती मम उपनेत्रम् ……..। (आ + नयू)
(ङ) आर्ये! अहम् अन्तः ……..। (प्रविश्)
(च) अहं पृच्छामि त्वम् उत्तरं ……..। (वद्)
(छ) यूयं शीघ्रं नगरम् …….। (आ + गच्छ्)
(ज) तात! वयं कदा चलचित्र ……….? (पश्य्)
उत्तर:
(क) गच्छानि
(ख) गायाम
(ग) क्रीडतु
(घ) आनयतु
(ङ) प्रविशानि
(च) वद
(छ) आगच्छत
(ज) पश्याम
प्रश्न 9.
चिह्नानि (? ! | ,) भावानुसारं वाक्ये योजयन्तु । (चिह्नों (? ! | ,) को भाव के अनुसार वाक्य में जोड़िए ।)
यथा – राकेश ! कुत्र असि ? अत्र आगच्छ ।
(क) पुत्र किं करोषि
(ख) कः श्लोकं वदति
(ग) भवान् तत्र तिष्ठतु
(घ) आचार्यः कदा आगच्छति
(ङ) अहो रमणीयः पर्वतः
उत्तर:
(क) !, ?
(ख) ?
(ग) ।
(घ) ?
(ङ) !
NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 10 कृषिकाः कर्मवीराः (Old Syllabus)
अभ्यासः
प्रश्न 1.
उच्चारणं कुरुत- (उच्चारण कीजिए- Pronounce these words.)
उत्तर:
छात्र स्वयं उच्चारण करें।
प्रश्न 2.
श्लोकांशान् योजयत- (श्लोकांशों का मिलान कीजिए- Match the verses.)
उत्तर:
प्रश्न 3.
उपयुक्तकथानानां समक्षम् ‘आम्’ अनुपयुक्तकथनानां समक्षं ‘न’ इति लिखत- (उपयुक्त कथन के सामने ‘आम्’ और अनुपयुक्त कथन के सामने ‘न’ लिखिए- write ‘आम्’ in front of the correct statement and ‘न’ opposite the incorrect ones.)
उत्तर:
(क) आम्
(ख) न
(ग) आम्
(घ) न
(ङ) आम्।
प्रश्न 4.
मञ्जूषातः पर्यायवाचिपदानि चित्वा लिखत- (मञ्जूषा से समानार्थक पद चुनकर लिखिए Pick out synonyms from the box and write.)
रविः , वस्त्राणि , जर्जरम् , अधिकम् , पृथ्वी , पिपासा
(क) वसनानि – ………….
(ख) सूर्यः – ………….
(ग) तृषा – ………….
(घ) विपुलम् – ………….
(ङ) जीर्णम् – …… …….
(च) धरित्री – ………….
उत्तर:
(क) वस्त्राणि
(ख) रविः
(ग) पिपासा
(घ) अधिकम्
(ङ) जर्जरम्
(च) पृथ्वी।
प्रश्न 5.
मञ्जूषात: विलोमपदानि चित्वा लिखत- (मञ्जूषा से विलोम पद चुनकर लिखिए- Pick out antonyms from the box and write.)
धनिकम् , नीरसा , अक्षमम् , दुःखम् , शीते , पावें
(क) सुखम् ………………..
(ख) दूरे ………………..
(ग) निर्धनम् ………………..
(घ) क्षमम् ………………..
(ङ) ग्रीष्मे ………………..
(च) सरसा ………………..
उत्तर:
(क) दुःखम्
(ख) पावें
(ग) धनिकम्
(च) अक्षमम्
(ङ) शीते
(च) नीरसा।
प्रश्न 6.
प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (प्रश्नों के उत्तर लिखिए- Answer the following questions.)
(क) कृषका: केन क्षेत्राणि कर्षन्ति?
(ख) केषां कर्मवीरत्वं न नश्यति?
(ग) श्रमेण का सरसा भवति?
(घ) कृषकाः सर्वेभ्यः किं किं यच्छन्ति?
(ङ) कृषकात् दूरे किं तिष्ठति?
उत्तर:
(क) कृषकाः हलेन कुदालेन च क्षेत्राणि कर्षन्ति।
(ख) कृषकाणां कर्मवीरत्वं न नश्यति।
(ग) श्रमेण पृथ्वी (धारित्री) सरसा भवति।
(घ) कृषकाः सर्वेभ्यः शाकम्, अन्नम्, दुग्धम्, फलम् च यच्छन्ति।
(ङ) सुखम् कृषकात् दूरे तिष्ठति।
Class 6th Sanskrit Chapter 10 कृषिकाः कर्मवीराः Additional Important Questions and Answers
प्रश्न 1.
शुद्ध कथनानां समक्षम् ‘आम्’ अशुद्धकथनानां समक्षम् च ‘न’ इति लिखत- (शुद्ध कथन के सामने ‘आम्’ अशुदध कथन के सामने ‘न’ लिखिए। Write yes’ to write and write ‘no’ to wrong sentences.)
(क) (i) कृषकः नित्यम् कर्मठः न भवति। ……………
(ii) जीर्णम् गृहम् वृष्टिं वारयितुम अक्षमम्। ……………
(iii) कृषकः क्षुधा तृषाकुलंः न भवति। ……………
(iv) कृषकस्य परिश्रमणेन धरा शस्यपूर्णा भवति। ……………
(v) कृषकस्य जीवनम् सुखमयम् अस्ति। ……………
(vi) शीते कृषकस्य शरीरं सस्वेदं अस्ति। ……………
उत्तर:
(i) न
(ii) आम्
(iii) न
(iv) आम्
(v) न
(vi) न।
प्रश्न 2.
तालिकापूर्तिं कुरुत। (तालिकापूर्ति कीजिए- Complete the table.)
उत्तर:
(क) हलाभ्याम्, हलैः
(ख) कुदालाभ्याम्, कुदालैः
(ग) क्षेत्रे, क्षेत्राणि
(घ) शरीरे, शरीराणि
(ङ) कर्मठः, कर्मठाः
(च) सः, ते।
प्रश्न 3.
बहुवचने परिवर्त्य वाक्यानि पुनः लिखत- (निम्नलिखित वाक्यों को बहुवचन में बदलकर लिखाए – Rewrite the sentences after changing into plural.)
(क) मेघौ जलम् वर्षतः। ……………..
(ख) कृषकः क्षेत्रम् कर्षति। ……………..
(ग) शरीरे वस्त्रं न अस्ति। ……………..
(घ) सुखं दूरे तिष्ठति। ……………..
(ङ) अहम् कृषकम् पश्यामि। ……………..
उत्तर:
(क) मेघाः जलम् वर्षन्ति।
(ख) कृषकाः क्षेत्रम् कर्षन्ति।
(ग) शरीरे वस्त्राणि न सन्ति।, ङ्के
(घ) सुखानि दूरे तिष्ठन्तिा
(ङ) वयम् कृषकका पश्यामः।
प्रश्न 4.
अधोदत्तान् प्रश्नान् उत्तरत- (निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए- Answer the following questions.)
(क) केषां श्रमेण क्षेत्राणि सस्यपूर्णानि भवन्ति?
(ख) कृषिकस्य गृहं कदा वृष्टिं वारयितुम् न क्षमम्?
(ग) कृषिकस्य पादयोः को न स्त:?
(घ) कृषिकस्य किं शीते कंपमयं भवति?
(ङ) कृषिकाणां किं न नश्यति?
उत्तर:
(क) कृषिकाणां श्रमेण क्षेत्राणि सस्यपूर्णानि भवन्ति।
(ख) कृषिकस्य गृहं वर्षासु वृष्टिं वारयितुम् न क्षमम्।
(ग). कृषिकस्य पादयोः उपानहौ न स्तः।
(घ) कृषिकस्य शरीरं शीते कंपमयं भवति।
(ङ) कृषिकाणां कर्मवीरत्वं न नश्यति।
बहुविकल्पीयप्रश्नाः
प्रश्न 1.
उचितं विकल्पम् चित्वा वाक्यपूर्ति कुरुत- (उचित विकल्प चुनकर वाक्य पूरे कीजिए – Pick out the correct option and complete the sentences.)
(क)
(i) कृषकाः ………………. क्षेत्राणि कर्षति। (हल:, हलेन,
(ii) …………. जीवनम् कष्टपूर्णम्। (कृषकम्, कृषकस्य, कृषक:)
(iii) कषकाः ………………. अन्नम् उत्पादयति। (सर्वे, सर्वभ्यः, सर्वेभ्यः)
(iv) …….. ग्रीष्मे तपति।। (सूर्यम्, सूर्यः, सूर्य) .
(v) कृषकाणां …… धरा सरसा भवति। (श्रमम्, श्रमेन, श्रमेण)
उत्तर:
(i) हलेन
(ii) कृषकस्य
(iii) सर्वेभ्यः
(iv) सूर्यः
(v) श्रमेण।
(ख)
(i) ग्रीष्मे शरीरं ………………(सस्वेदम्, कंपमयम्, कष्टम्)
(ii) दूरे हि तिष्ठति। ……….. (सुखम्, दु:खम्, गृहम्)
(iii) तौ कुदालेन क्षेत्राणि ………… (कर्षति, कर्षतः, कर्षन्ति)
(iv) ……………. विपुलं जलं वर्षन्ति। (मेघः, मेघौ, मेघाः)
(v) ……………. कर्मवीरत्वं न नश्यति। (कृषकानाम्, कृषकम्, कृषकाणाम्)
उत्तर:
(i) सस्वेदम्
(ii) सुखम्
(iii) कर्षतः
(iv) मेघाः
(v) कृषकाणाम्।
उत्तर:
(i) तथा + अपि (आ + अ + आ)
(i) शाकम् + अन्नम् (म् + अ = म)
(ii) तृषा + आकुलौ (आ+ आ + आ)
(iv) शीतकाले + अपि (अ -→ 5)
(v) कण्टक + आवृता (अ + आ = आ)।