Check the below Class 6 Sanskrit MCQ Chapter 12 आलस्यं हि मनुष्याणां शरीरस्थो महान् रिपुः with Answers based on the latest exam pattern. Students can also read NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 12 Questions and Answers at LearnInsta.
आलस्यं हि मनुष्याणां शरीरस्थो महान् रिपुः Class 6 MCQ Questions Sanskrit Chapter 12
बहुविकल्पी प्रश्नाः
(बहुविकल्पी प्रश्न)
प्रश्न 1.
छात्राः का पठन्ति ?
(क) पुस्तकं
(ख) लेखनीं
(ग) ग्रन्थं
उत्तर :
(ग) ग्रन्थं
प्रश्न 2.
बालकाः केन लिखति ?
(क) कथाम्
(ख) कथेन
(ग) एतेन
उत्तर :
(क) कथाम्
प्रश्न 3.
रमा का क्रीणाति ?
(क) लेखनी
(ख) लेखनीं
(ग) कमल:
उत्तर :
(ख) लेखनीं
प्रश्न 4.
शिक्षकः का पठति?
(क) पाठ
(ख) लेख
(ग) ज्योतिषं
उत्तर :
(क) पाठ
प्रश्न 5.
अर्जुनः कम् पश्यति?
(क) नदीं
(ख) नद्याम्
(ग) नद्या:
उत्तर :
(क) नदीं
प्रश्न 6.
पितामही काम् आह्वयति ?
(क) रजनीम्
(ख) रजनी
(ग) कोऽपि
उत्तर :
(क) रजनीम्
प्रश्न 7.
कृषकः केन कर्षति ?
(क) क्षेत्र
(ख) अन्नं
(ग) जलं
उत्तर :
(क) क्षेत्र
प्रश्न 8.
चित्रकारः कः रचयति ?
(क) पुस्तकं
(ख) चित्रं
(ग) फलम्
उत्तर :
(ख) चित्रं
प्रश्न 9.
जननी का पचति ?
(क) पार्क
(ख) जलं
(ग) फलं
उत्तर :
(क) पार्क
प्रश्न 10.
कः मनसि चिन्तयति ?
(क) भिक्षुकः
(ख) धनिकः
(ग) बणिक्
उत्तर :
(क) भिक्षुकः
गद्यांशं पठित्वा प्रश्नान उत्तरत-
(गद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर दीजिए)
प्रश्न 1.
एकस्मिन् विशाले ग्रामे कश्चन भिक्षुकः आसीत् । यद्यपि सः उन्नतः दृढकायः च युवकः आसीत् तथापि सः भिक्षाटनं करोति स्म । मार्गे यः कोऽपि मिलति तं सः कथयति-“कृपया भिक्षां यच्छतु । दरिद्राय दानं करोतु । पुण्यं प्राप्नोतु । ” इति । केचन जनाः तस्मै धनं यच्छन्ति । केचन च तर्जयन्ति । एकदा तेन मार्गेण कश्चित् धनिकः आगच्छति । सः भिक्षुकः मनसि एव चिन्तयति- “ अहो मम भाग्यम् । अद्य अहं प्रभूतं धनं प्राप्नोमि ‘ इति । भिक्षुकः धनिकं वदति – ” आर्य! अहम् अतीव दरिद्रः अस्मि । कृपया दानं करोतु ” इति । धनिकः तं पृष्टवान् – ” त्वं किम् इच्छसि ?” “ आर्य ! अहं प्रभूतं धनम् इच्छामि ” इति सः सविनयम् उक्तवान्।
(क) एक पदेन उत्तरत-
(एक पद में उत्तर दीजिए)
(i) विशाले ग्रामे कः आसीत्?
(ii) दरिद्राय किं करोतु ?
(iii) कः आगच्छति?
(iv) दरिद्रः कः अस्ति?
उत्तर :
(i) भिक्षुकः
(ii) दानं
(iii) धनिकः
(iv) भिक्षुकः ।
(ख) पूर्ण वाक्येन उत्तरत-
(पूर्ण वाक्यों में उत्तर दीजिए)
(i) भिक्षुकः कीदृशः आसीत्?
(ii) कः मनसि चिन्तयति ?
(iii) सविनयं कः उक्तवान् ?
(iv) भिक्षुकः किं वदति ?
उत्तर :
(i) भिक्षुकः उन्नतः दृढकायः च युवकाः आसीत्।
(ii) भिक्षुकः मनसि चिन्तयसि ।
(iii) सविनयं धनिकः उक्तवान्।
(iv) भिक्षुकः वदति – आर्य । अहम् अतीव दरिद्रः अस्मि ।
(ग) निर्देशानुसार उत्तरत-
(निर्देश के अनुसार उत्तर दीजिए)
(i) ‘करोतु’ इति पदे कः धातु अस्ति ?
(ii) मार्गेण इति पदे कः विभक्ति अस्ति?
(iii) धनिकः’ इति पदस्य विपर्यय पदं किं अस्ति?
(iv) अहम् अतीव दरिद्रः अस्मि इति पदानां अव्यय पदं चित्वा लिखत ।
उत्तर :
(i) कृ धातु
(ii) तृतीया विभक्ति
(iii) भिक्षुकः
(iv) अतीव
प्रश्न 2.
तदा धनिकः वदति – ” अहं तुभ्यं सहस्रं रूप्यकाणि यच्छामि। त्वं मह्यं तव पादौ यच्छ।”
भिक्षुकः वदति – “अहं मम पादौ तुभ्यं कथं ददामि ? विना पादौ कथं वा चलामि?”
धनिकः वदति – “ अस्तु त्वं पञ्चसहस्रं रूप्यकाणि स्वीकुरु । मह्यं तव हस्तौ यच्छ ।”
भिक्षुकः वदति – “हस्ताभ्यां विना अहं कथं भिक्षां स्वीकरोमि?” एवमेव धनिकः सहस्राधिकैः रूप्यकैः तस्य अनेकानि शरीराङ्गानि क्रेतुम् इष्टवान् । किन्तु भिक्षुकः निराकृतवान् ।
तदा धनिकः उक्तवान् । “पश्य मित्र ! तव समीपे एव सहस्राधिकमूल्यकानि वस्तूनि सन्ति । तथापि किमर्थं त्वम् आत्मानं दुर्बलं मन्यसे ? सौभाग्येन एव वयं मानवजन्म प्राप्तवन्तः। अस्य सफलतार्थं प्रयत्नं कुरु । इतः गच्छ, शुभं भवतु ” इति।
(क) एकपदेन उत्तरत-
(एक पद में उत्तर दीजिए)
(i) कः सहस्रं रूप्यकाणि दातुं कथयति ?
(ii) धनिकः कस्मै रूप्यकाणि दातुं कथयति ?
(iii) धनिकः कति रूप्यकाणि दत्वा हस्तौ याचितवान्?
उत्तर :
(i) धनिकः
(ii) भिक्षुकाय
(iii) पञ्च सहस्रम्
(ख) पूर्ण वाक्येन उत्तरत-
(पूर्ण वाक्यों में उत्तर दीजिए)
(i) ‘विना पादौ कथम् चलामि’ इति कः कथयति ?
(ii) धनिकः भिक्षुकम् किं किं दातुम् कथयति ?
द्वादशः पाठः- आलस्यं हि मनुष्याणां शरीरस्थो महान् रिपुः (दीपकम्)
(iii) कस्य समीपे सहस्राधिकमूल्यानि वस्तूनि सन्ति?
उत्तर :
(i) भिक्षुकः कथयति – अहं विना पादौ कथम् चलामि।
(ii) धनिकः भिक्षुकम् हस्तौ, दातुम् कथयति।
(iii) भिक्षुकः समीपे सहस्राधिकमूल्यकानि वस्तूनि सन्ति ।
(ग) निर्देशानुसारं उत्तरत-
(निर्देश के अनुसार उत्तर दीजिए)
(i) ‘तदा धनिकः वदति’ अत्र कर्तृपदं किम् अस्ति?
(ii) ‘हस्ताभ्याम् विना अहं कथं भिक्षां स्वीकरोमि ‘ अत्र क्रिया पदं किम् ?
(iii) ‘जन्म:’ इति पदस्य विपर्यय पदं किम् अस्ति ?
उत्तर :
(i) तदा
(ii) स्वीकरोमि
(iii) मृत्युः
प्रश्न 3.
तस्माद् दिनात् भिक्षुकः भिक्षाटनं त्यक्त्वा परिश्रमेण धनार्जनं कृत्वा सगौरवं जीवनयापनम् आरब्धवान्। अतः एव सज्जनाः वदन्ति-
आलस्यं हि मनुष्याणां शरीरस्थो महान् रिपुः । नास्त्युद्यमसमो बन्धुः कृत्वा यं नावसीदति॥
(क) एक पदेन उत्तरत-
(एक शब्द में उत्तर दीजिए)
(i) आलस्यं केषाम् महान् रिपु अस्ति ?
(ii) भिक्षुकः किं त्यक्त्वा परिश्रमं करोति ?
उत्तर :
(i) मनुष्याणां
(ii) भिक्षाटनं
(ख) पूर्ण वाक्येन उत्तरत-
(पूर्ण वाक्यों में उत्तर दीतिए)
(i) मनुष्याणां महान रिपुः कः अस्ति?
(ii) उद्यमः कस्य बन्धुम् अस्ति ?
उत्तर :
(i) मनुष्याणां महान् रिपु आलस्यं अस्ति।
(ii) उद्यमः मानवाय बन्धुः अस्ति ।
(ग) निर्देशानुसारं उत्तरत-
(निर्देश के अनुसार उत्तर दीजिए)
(i) त्यक्त्वा’ इति पदस्य परिचयं दीयताम् ।
(ii) अतः एव सज्जनाः वदन्ति’ पदानां क्रियापदं लिखत ।
उत्तर :
(i) त्यज् धातु क्त्वा प्रत्यय।
(ii) वदन्ति ।
रेखांकित पदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-
(रेखांकित शब्दों को लेकर प्रश्न निर्माण कीजिए ।)
(i) भिक्षुकः उन्नतः दृढकायः च आसीत् ।
(ii) आलस्यं मनुष्याणां महान् रिपुः अस्ति ।
(iii) भिक्षुकः भिक्षाटनं करोति स्म ।
(iv) जनाः भिक्षुकाय धनं यच्छन्ति ।
(v) धनिकः भिक्षुकस्य शरीराङ्गानि क्रेतुम् इच्छन्ति ।
उत्तर :
(i) कः उन्नतः दृढकाय: च आसीत् ?
(ii) आलस्य केषाम् महान् रिपुः अस्ति ?
(iii) भिक्षुकः किं करोति स्म ?
(iv) जना कस्मै धनं यच्छन्ति ?
(v) धनिकः कस्य शरीराङ्गानि क्रेतुम् इच्छन्ति ।
अधोलिखितानां पदानां समुचितान् अर्थान् मेलयत्-
(नीचे लिखे शब्दों का उचित अर्थ के साथ मेल कीजिए)
(क) | (ख) |
(i) शरीर | (क) अत्यधिकम् |
(ii) दुर्बलम् | (ख) शत्रुः |
(iii) प्रभूतम् | (ग) कायः |
(iv) रिपुः | (घ) उद्यमः |
(v) परिश्रमः | (ङ) बलहीनम् |
उत्तर :
(क) | (ख) |
(i) शरीर | (ग) कायः |
(ii) दुर्बलम् | (ङ) बलहीनम् |
(iii) प्रभूतम् | (क) अत्यधिकम् |
(iv) रिपुः | (ख) शत्रुः |
(v) परिश्रमः | (घ) उद्यमः |
अधोलिखितानि वाक्यानि घटनाक्रमानुसारं
(नीचे लिखे वाक्यों को घटनाक्रमानुसार लिखिए)
(i) एकदा तेन णाम कश्चित् धनिकः आगच्छति ।
(ii) परिश्रमं कृत्वा कोऽपि दुःखम् न आप्नोति ।
(iii) एकस्मिन् ग्रामे एक भिक्षुकः भिक्षाटनं करोति स्म।
(iv) भिक्षुकः धनिकं प्रभुतं धनं याचति ।
(v) केचन जनाः तस्मै धनं यच्छन्ति केचन च तर्जन्ति ।
(vi) धनिकः तस्य शरीराङ्गानि दातुम् अस्वीकृतवान् ।
(vii) भिक्षुकः भिक्षाटनं त्यक्त्वा परिश्रमेण जीवनयापनं आरब्धवान्।
(viii) धनिक तस्य शरीराङ्गानि क्रेतुम् इष्टवान्।
उत्तर :
1. – (iii) एकस्मिन् ग्रामे एक : भिक्षुकः भिक्षाटनं करोति स्म।
2. – (v) केचन जनाः तस्मै धनं यच्छन्ति केचन च तर्जन्ति ।
3. – (i) एकदा तेन मार्गेण कश्चिद् धनिकः आगच्छति ।
4. – (iv) भिक्षुकः धनिकं प्रभूतं धनं याचति ।
5. – (viii) धनिकः तस्य शरीराङ्गानि क्रेतुम इष्टवान् ।
6.- (vi) धनिकः तस्य शरीराङ्गानि दातुं अस्वीकृतवान् ।
7. – (vii) भिक्षुकः भिक्षाटनं त्यक्त्वा परिश्रमेण जीवनयापनम् आरब्धवान्।
8. – (ii) परिश्रमं कृत्वा कोऽपि दुःखम् न आप्नोति ।
रिक्त स्थानानि पूरयत-
(रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए)
(क) सः ________ करोति स्म । (भिक्षाटना / भिक्षाटनं)
(ख) अद्य ________ प्रभूतं धनं प्राप्नोमि । (अहम् / वयम् )
(ग) अहं अतीव ________ अस्मि । (दरिद्रः / धनिकः)
(घ) सः ________ उक्तवान् । (वियनयात् / सविनयम् )
(ङ ) त्वं ________ रूप्यकानि स्वीकुरु । (एक सहस्रम् / पञ्च सहस्रम्)
(च) वयं ________ प्राप्तवन्त। (पशु जन्म: / मानव जन्म:)
(छ) अहं कथं भिक्षां ________। (स्वीकरोमि / स्वी कुर्मः )
(ज) इतः गच्छ शुभं ________ इति । (भवन्तु। / भवतु )
उत्तर :
(क) भिक्षाटनं
(ख) अहम्
(ग) दरिद्रः
MCQ Questions for Class 6 Sanskrit Chapter 12 दशमः त्वम असि with Answers
संस्कृतपर्यायं लिखत- (संस्कृत पर्याय लिखिए)
Give the Sanskrit equivalent.
1. (i) एक छात्र – ………………..
(ii) दो कबूतर – ………………
(iii) तीन शेर – ……………….
(iv) चार घोड़े – ……………….
(v) पाँच बकरियाँ – ………………
(vi) छः हाथी – ……………….
(vii) सात लड़कियाँ – ………………
(vii) आठ पुस्तकें – …………………
(xi) नौ घर – ………………….
(x) दस पेड़ – ……………….
Answer
Answer:
(i) एक: छात्रः
(ii) द्वौ कपोतौ
(iii) त्रयः सिंहाः
(iv) चत्वारः अश्वाः
(v) पञ्च अजाः
(vi) षट् गजाः
(vii) सप्त बालिकाः
(viii) अष्ट पुस्तकानि
(ix) नव गृहाणि
(x) दश वृक्षाः
2.
Answer
Answer:
(i) सः बालकम् अकथयत्।
(ii) नायकः बालकान् अगणयत्।
(iii) ते सर्वे गृहम् अगच्छन्।
(iv) बालकः स्नानाय अगच्छत्।
परस्परं मेलयत- (परस्परं मेलयत)
Match the following.
क्त्वा प्रत्ययान्तानि – हिन्दी-पर्यायाः
(i) दृष्ट्वा – सुनकर
(ii) स्नात्वा – गिनती करके
(iii) कृत्वा – लिखकर
(iv) श्रुत्वा – तैरकर
(v) गणयित्वा – देखकर
(vi) लिखित्वा – करके
(vii) तीर्वा – स्नान करके
Answer
Answer:
(i) दृष्ट्वा – देखकर
(ii) स्नात्वा – स्नान करके
(iii) कृत्वा – करके
(iv) श्रुत्वा – सुनकर
(v) गणयित्वा – गिनकर
(vi) लिखित्वा – लिखकर
(vii) तीर्खा – तैरकर।
‘क’ खण्डात् उचितम् क्त्वा-प्रत्ययान्तं पदं चित्वा अधोदत्तानि वाक्यानि पूरयत- (खण्ड ‘क’ के अंतर्गत ‘क्त्वा’ प्रत्ययांत पदों में से उचित पद चुनकर वाक्य पूरे कीजिए।)
Pick out the appropriate word ending in suffix*fall’ from section ‘o’ and complete the sentences given below.
(i) सा …………….. भोजनं करोति।
(ii) चलचित्रं …………… सर्वे प्रसन्नः सन्ति।
(iii) समाचारं ………………. सः दुःखितः आसीत्।
(iv) तान् बालकान् ………………. पथिकः अवदत्।
(v) अहं विद्यालयकार्य ………………. क्रीडामि।
(vi) बालकाः नदी ……………. पारं गताः।
(vii) निबंध ……………… छात्रा अध्यापिकाम् अवदत्।
Answer
Answer:
(i) स्नात्वा
(ii) दृष्ट्वा
(iii) श्रुत्वा
(iv) गणयित्वा,
(v) कृत्वा
(vi) तीा
(vii) लिखित्वा।
मञ्जूषायाः उचितम् अव्ययं चित्वा वाक्यपूर्ति कुरुत। (मञ्जूषा से उचित अव्यय पद चुनकर वाक्य पूरे कीजिए।)
Pick out the appropriate indeclinable from the box and complete the sentences.
अपि, न, अतः, तूष्णीम्, एव, पुनः
सः अवदत्-‘नव ……………… सन्ति। दशमः ……………… अस्ति।’ अपरः अपि बालकः ………………. अन्यान् बालकान् अगणयत्। तदा ……………….. नव एव आसन्। …………….. ते निश्चयम् अकुर्वन् यत् दशमः नद्यां मग्नः। ते दुःखिताः ………………… अतिष्ठिन।
Answer
Answer:
(क) एव
(ख) न
(ग) पुनः
(घ) अपि
(ङ) अतः
(च) तूष्णीम्।
प्रदत्तविकल्पेभ्य उचितं पदं चित्वा वाक्यानि पूरयत। (दिए गए विकल्पों में से उचित विकल्प चुनकर वाक्य पूरे कीजिए।)
Pick out the correct word from the options given and complete the sentences.
1. (i) ……………… बालकाः नदीम् अगच्छन्। (अष्ट, नव, दश)
(ii) कश्चित् ……………. तत्र आगच्छत्। (बालकः, यात्रिकः, पथिकः)
(iii) एकः नद्यां …………..। (भग्नः, संलग्नः, मग्नः)
(iv) युष्माकं ……………….. कारणं किम्? (हर्षस्य, दुःखस्य, बालकस्य)
(v) ते …………… पारं गताः। (दृष्ट्वा, श्रुत्वा, तीर्वा)
Answer
Answer:
(i) दश
(ii) पथिकः
(iii) मग्नः
(iv) दु:खस्य
(v) तीा।
2. (i) बालकाः …………….. अगच्छन्। (स्नानम्, स्नानाय, स्नानेन)
(ii) पथिकः तान् ………………. (अगणयन्, अगणयत्, अगणयत्)
(iii) ……………… बालकाः गृहम् अगच्छन्। (सर्वाः, सर्वे, सर्वः)
(iv) ते ……………… स्नानम् अकुर्वन्। (नदीजलम्, नदीजलात्, नदीजले)
(v) तत्र ……………… बालकाः आसन्। (दशाः, दश, दशः)
Answer
Answer:
(i) स्नानाय
(ii) अगणयत्
(iii) सर्वे
(iv) नदीजले
(v) दश।
3. (i) ……………… उपवनम्। (एक, एकः, एकम्)
(ii) …………… वृक्षौ। (द्वे, द्वौ, त्रयः)
(iii) ……………… छात्रा। (एक, एका, एका:)
(iv) ……………….. मित्राणि। (चत्वारः, चतस्त्रः, चत्वारि) .
(v) …………………. लते। (द्वौ, द्वे, एकम्)
(vi) ………………… पादपाः। (त्रयः, त्रीणि, तिस्त्र)
(vii) ………………… बालकाः। (सर्वे, सर्वाः, सर्वम्)
Answer
Answer:
(i) एकम्
(ii) द्वौ।
(iii) एका
(iv) चत्वारि
(v) द्वे
(vi) त्रयः
(vii) सर्वे।
4. (i) एकः एकः च ……………. भवतः। (द्वि, द्वे, द्वौ)
(ii) त्रयः षट् च ………………. भवन्ति। (अष्ट, नव, दश)
(iii) पञ्च द्वौ च ……………….. भवन्ति। (सप्त, अष्ट, षट्)
(iv) चत्वारः चत्वारः च ………………. भवन्ति। (अष्टः, अष्ट, अष्टा)
(v) द्वौ त्रयः च ………………… भवन्ति। (पञ्चः, पञ्च, पञ्चम)
Answer
Answer:
(i) द्वौ
(ii) नव
(iii) सप्त
(iv) अष्ट
(v) पञ्च।