Check the below Class 6 Sanskrit MCQ Chapter 13 सङ्ख्यागणना ननु सरला with Answers based on the latest exam pattern. Students can also read NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 13 Questions and Answers at LearnInsta.
सङ्ख्यागणना ननु सरला Class 6 MCQ Questions Sanskrit Chapter 13
बहुविकल्पी प्रश्नाः
(बहुविकल्पी प्रश्न)
प्रश्न 1.
जगतः सृष्टा कः अस्ति?
(क) ब्रह्मा
(ख) विष्णु
(ग) महेश:
उत्तर :
(क) ब्रह्मा
प्रश्न 2.
सुरसेनानी कः अस्ति?
(क) गणेश:
(ख) कार्तिकेय
(ग) सिद्धि
उत्तर :
(ख) कार्तिकेय
प्रश्न 3.
सप्ताहे कति वासराः भवन्ति ?
(क) पञ्चः
(ख) अष्टः
(ग) सप्त
उत्तर :
(ग) सप्त
प्रश्न 4.
ऋषय कति सन्ति?
(क) एक:
(ख) सप्त
(ग) नवः
उत्तर :
(ख) सप्त
प्रश्न 5.
ग्रहाः कति भवनित ?
(क) सप्त
(ख) नव
(ग) अष्ट
उत्तर :
(ख) नव
प्रश्न 6.
कति दिशा भवन्ति ?
(क) एक:
(ख) द्वौ
(ग) अष्ट
उत्तर :
(ग) अष्ट
प्रश्न 7.
चतुर्मुखम् कः अस्ति ?
(क) ब्रह्मा
(ख) शङ्कर
(ग) विष्णु
उत्तर :
(ख) शङ्कर
प्रश्न 8.
त्रिनेत्रमूर्तिः कः अस्ति ?
(क) विष्णु
(ख) शङ्कर
(ग) ब्रह्मा
उत्तर :
(ख) शङ्कर
श्लोकान् पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत-
(श्लोकों को पढ़कर उत्तर दीजिए)
प्रश्न 1.
एकः सूर्यः चन्द्रोऽप्येकः मानवकुलमप्येकम् ।
द्वे नयने ननु जीविनि सकले प्रभवति सर्वो द्रष्टुम् ॥
(क) एकपदेन उत्तरत-
(एक शब्द में उत्तर दीजिए)
(i) कति सूर्यः अस्ति ?
(ii) कति चन्द्रः अस्ति?
(iii) कति मानवकुलं अस्ति?
उत्तर :
(i) एक :
(ii) एक :
(iii) एक:
(ख) पूर्ण वाक्येन उत्तरत-
(पूर्ण वाक्यों में उत्तर दीजिए )
(i) नयनं कति स्तः ?
(ii) सकले जगतः कः दृश्यति?
उत्तर :
(i) नयनं द्वे स्तः ।
(ii) सकले जगत : नयनं दृश्यति ।
(ग) निर्देशानुसारं उत्तरत-
(निर्देश के अनुसार उत्तर लिखिए )
(i) ‘नयन’ इति पर्याय पदं लिखत-
(ii) ‘द्रष्टुम्’ इति पदस्य परिचयं लिखत-
(iii) ‘सकले’ इति पदस्य परिचयं लिखत-
उत्तर :
(i) चक्षुः
(ii) दृश् धातु तुमुन् प्रत्यय
(iii) सकले सप्तमी विभक्ति एकवचनं च ।
प्रश्न 2.
लोकाशङ्करम्रिनयनमूर्तिः नमाम्यहं तं प्रतिदिवसम् । चतुर्मुखोऽयं जगतः स्रष्टा तेन हि सृष्टं जीवकुलम् ॥
(क) एकपदेन उत्तरत-
(एक शब्द में उत्तर दीजिए)
(i) त्रिनेत्री मूर्ति कस्य अस्ति ?
(ii) अहं कम् प्रतिदिनं नमामि ?
(iii) कस्य चतुर्मुखः अस्ति ?
उत्तर :
(i) शङ्कर
(ii) शङ्करः
(iii) ब्रह्मा
(ख) पूर्ण वाक्येन उत्तरत-
(पूर्ण वाक्य में उत्तर दीजिए)
(i) ब्रह्मा कति मुखं अस्ति?
(ii) शङ्करः कति नयनं अस्ति?
(iii) जगत सृष्टाः कः अस्ति ?
उत्तर :
(i) ब्रह्मा चतुर्मुखम् अस्ति ।
(ii) शङ्करः त्रिनयनं अस्ति ।
(iii) जगत: सृष्टाः ब्रह्मा अस्ति ।
(ग) निर्देशानुसार उत्तरत-
(निर्देश के अनुसार उत्तर दीजिए)
(i) ‘प्रतिदिवसम्’ इति पदस्य पर्याय पदं लिखत-
(ii) ‘नमाम्यहं ‘ इति पदस्य सन्धिच्छेदं क्रियताम् ?
(iii) ‘तेन हि सृष्टं जीवकुलम्’ पदानां अव्यय पदं चित्वा लिखत-
उत्तर :
(i) प्रतिदिनम्
(ii) नमामि अहम्
(iii) हि
प्रश्न 3.
पञ्चाङ्गुलयो मम करकमले लोको विदधति गणनाम् ।
सुरसेनानीः षण्मुखदेवः सततं पात्ययममरगणम् ॥
(क) एक पदेन उत्तरत-
(एक शब्द में उत्तर दीजिए)
(i) हस्ते कति अङ्गुलयो अस्ति ?
(ii) कस्यां लोको गणना विदधति ?
(iii) सुर सेनानी कः ?
उत्तर :
(i) पञ्च
(ii) हस्तेन
(iii) कार्तिकेय
(ख) पूर्ण वाक्येन उत्तरत-
(पूर्ण वाक्यों में उत्तर दीजिए)
(i) कार्तिकेयः कति मुखम् अस्ति ?
(ii) कार्तिकेय कस्य सेनानी अस्ति?
(iii) अङ्गुलयो कस्य गणना भवति ?
उत्तर :
(i) कार्तिकेय षण्मुख देवः अस्ति ।
(ii) अङगुलयो लोको गणना भवति ।
(iii) कार्तिकेय सुरसेनानी अस्ति ।
(ग) निर्देशानुसारं उत्तरत-
(निर्देश के अनुसार उत्तर दीजिए)
(i) ‘करकमले ‘ इति पदस्य विभक्ति वचनं च लिखत ।
(ii) ‘करकमले ‘ इति पदस्य पर्याय पदं लिखत ।
(iii) लोको विदधति गणनाम् इति पदानां क्रियापदं चित्वा लिखत ।
उत्तर :
(i) सप्तमी विभक्ति एकवचनम्
(ii) हस्ते
(iii) विदधति ।
प्रश्न 4.
सप्त वासराः सप्ताहे ननु स्वराः सुमधुराः सप्त ।
ऊर्ध्वमधस्तात् लोकाः सप्त ख्याता ऋषयः सप्त ॥
(क) एक पदेन उत्तरत-
(एक शब्द में उत्तर दीजिए)
(i) सप्ताहे कति वासराः भवति ?
(ii) सुमधुराः कति स्वरः अस्ति ?
(iii) कति ऋषय सन्ति?
उत्तर :
(i) सप्त
(ii) सप्त
(iii) सप्त
(ख) पूर्ण वाक्येन उत्तरत-
(पूर्ण वाक्यों में उत्तर दीजिए)
(i) सप्त लोकाः कुत्र सन्ति?
(ii) स्वराः कीदृशाः भवन्ति ?
(iii) के सप्तः ख्याता?
उत्तर :
(i) सप्त लोकाः ऊर्ध्वम् अधस्तात् च सन्ति ।
(ii) स्वराः सुमधुराः भवन्ति ।
(iii) सप्त ऋषयः ख्याता ।
(ग) निर्देशानुसारं उत्तरत-
(निर्देश के अनुसार उत्तर दीजिए)
(i) वासराः इति अत्र किं वचनम् ?
(क) एकव.
(ख) द्विव.
(ग) बहुव.
उत्तर :
(ग) बहुवचनम्
(ii) ‘सप्ताहे’ इति पदे का विभक्ति
(क) प्रथमा
(ख) सप्तमी
(ग) तृतीया
(घ) पञ्चमी
उत्तर :
(ख) सप्तमी विभक्ति
प्रश्न 5.
अष्ट दिग्गज धरन्ति धरणीम् उपकृतिशीला अतुलबलाः । नव ग्रहा ननु विपुले गगने चरन्ति सततं नियततया ॥
(क) एक पदेन उत्तरत-
(एक पद में उत्तर दीजिए)
(i) विपुले गगने के चरन्ति ?
(ii) अष्ट दिग्गजाः काम् धरन्ति ?
उत्तर :
(i) नवग्रहाः
(ii) धरणीम्
(ख) पूर्ण वाक्येन उत्तरत-
(पूर्ण वाक्यों में उत्तर दीजिए)
(i) ग्रहाः कति सन्ति?
(ii) दिग्गजाः कीदृशाः सन्ति?
उत्तर :
(i) ग्रहा नव सन्ति ।
(ii) दिग्गजा : उपकृतिशीला अतुलबला : च सन्ति ।
(ग) निर्देशानुसारं उत्तर-
(निर्देश के अनुसार उत्तर दीजिए)
(i) ‘चरन्ति’ इति अत्र कः धातुः ?
(क) चरन्
(ख) चर्
(ग) चरन्त
(घ) चरन्ति
उत्तर :
(ख) चर्
(ii) ‘धरन्ति’ इति अत्र कः लकारः अस्ति?
(क) लङ्
(ख) लृट्
(ग) लट्
(घ) लोट्
उत्तर :
(ग) लट् लकार:
श्लोकांशं पठित्वा अन्वयं पूर्तिं कुरुत-
(श्लोक को पड़कर अन्वय की पूर्ति कीजिए)
(क) लोकशशङकरस्रिनयनमूर्तिं नमाभ्यहं तं प्रतिदिवसम् । चतुर्मुखोऽयं जगतः स्रष्य तेन हि सृष्टं जीवकुलं ॥ पट्टिका – अयं लोकशङ्करः, नमामि, जीवकुलम्
अन्वयः – त्रिनयनमूर्ति: (i) _________ तं प्रतिदिवसम् अहं (ii). _________ । हि (iii) _________ चतुर्मुखः जगतः स्रष्टा तेन (iv) _________ सृष्टम्।
उत्तर :
(i) लोकशङ्करः
(ii) नमामि
(iii) अयं
(iv) जीवकुलम्
(ख) पञ्चाङ्गुलयो मम करकमले लोको विदधति गणनाम्।
सुरसेनानी षण्मुखदेवः सततं पात्ययममरगणम्॥
पट्टिका – गणनाम्, पञ्च षण्मुखदेवः पाति
अन्वयः – मम करकमले (i) _________ अङ्गुलयः लोकः (ii) _________ विदधति । अयं सुरसेनानी (iii) _________ अमरगणम् सततं (iv) _________।
उत्तर :
(i) पञ्च
(ii) गणनाम्
(iii) षण्मुखदेव :
(iv) पाति
रेखांकित पदानां आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत –
(रेखांकित शब्दों को लेकर प्रश्न निर्माण कीजिए)
(क) अहम् प्रतिदिवसम् शङ्करम् नमामि ।
(ख) करकमले पञ्च अङ्गुलयः भवन्ति ।
(ग) सप्ताहे सप्त वासराः भवन्ति ।
(घ) सप्त ऋषयः ख्याताः ।
(ङ) दश दिशः प्रसिद्धाः सन्ति ।
उत्तर :
(क) अहम् प्रतिदिवसम् कं नमामि ?
(ख) करकमले कति अङ्गुलयः भवन्ति ?
(ग) सप्ताहे सप्त के भवन्ति ?
(घ) सप्त के ख्याता: ?
(ङ) कति दिशः प्रसिद्धाः सन्ति?
शब्दा नाम् पुरतः उचितां संख्यां लिखन्तु ।
(शब्दों में उचित संख्या लिखिए)
(i) आकाशे _________ चन्द्रः शोभते । ( 2, 3, 1 )
(ii) मासे _________ दिवसाः भवन्ति । (30, 27, 12 )
(iii) एकस्मिन् वर्षे _________ मासाः भवन्ति । (10, 12,11)
(iv) मम _________ हस्तौ स्तः । (3, 4, 2)
(v) स्वराः _________ सन्ति । (7, 8, 9)
उत्तर :
(i) आकाशे 1 चन्द्रः शोभते ।
(ii) एकस्मिन् वर्ष 12 मासाः भवन्ति ।
(iii) मासे 30 दिवसाः भवन्ति ।
(iv) मम 2 हस्तौ स्तः ।
(v) स्वरा : 7 सन्ति ।
अंधोलिखितानां पदानां समुचितान् अर्थान मेलयत-
(नीचे लिखे शब्दों का उचित अर्थ के साथ मेल कीजिए)
| (क) | (ख) |
| (i) पाति | (क) कुर्वन्ति |
| (ii) ऊर्ध्वम् | (ख) आकाशे |
| (iii) विदधति | (ग) रविः |
| (iv) गगने | (घ) रक्षति |
| (v) सूर्य: | (ङ) उपरि: |
उत्तर :
| (क) | (ख) |
| (i) पाति | (घ) रक्षति |
| (ii) ऊर्ध्वम् | (ङ) उपरि: |
| (iii) विदधति | (क) कुर्वन्ति |
| (iv) गगने | (ख) आकाशे |
| (v) सूर्य: | (ग) रवि: |
त्रयोदशः पाठः–सङ्ख्यागणना ननु सरला (दीपकम्)
अधोलिखितानां संख्यापदानां रूपै रिक्त स्थानानि पूरयत ।
(क) एकः (एक)
उत्तर :
| विभक्ति | पुंल्लिङ्गम् | स्त्रीलिंङगम् | नपुंसकलिङम् |
| प्रथमा | एक: | एका | एकम् |
| द्वितीया | एकम् | एकाम् | एकम् |
| तृतीया | एकेन | एकया | एकेन |
| चतुर्थी | एकस्मै | एकस्यै | एकस्मै |
| पञ्चमी | एकस्मात् | एकस्याः | एकस्मात् |
| षष्ठी | एकस्य | एकस्याः | एकस्य |
| सप्तमी | एकस्मिन् | एकस्याम् | एकस्मिन् |
(ख) द्वि (दो)
उत्तर :
| विभक्ति | पुंल्लिङ्गम् | स्त्रीलिंङगम् | नपुंसकलिङम् |
| प्रथमा | द्वौ | द्वे | द्वे |
| द्वितीया | द्वौ | द्वे | द्वे |
| तृतीया | द्वाभ्याम् | द्वाभ्याम् | द्वाभ्याम् |
| चतुर्थी | द्वाभ्याम् | द्वाभ्याम् | द्वाभ्याम् |
| पञ्चमी | द्वाभ्याम् | द्वाभ्याम् | द्वाभ्याम् |
| षष्ठी | द्वयोः | द्वयोः | द्वयोः |
| सप्तमी | द्वयोः | द्वयोः | द्वयो: |
(ग) त्रि (तीन)
उत्तर :
| विभक्ति | पुंल्लिङ्गम् | स्त्रीलिंङगम् | नपुंसकलिङम् |
| प्रथमा | त्रयः | तिस्रः | त्रीणि |
| द्वितीया | त्रीन् | तिस्रः | त्रीणि |
| तृतीया | त्रिभिः | तिसृभिः | त्रिभिः |
| चतुर्थी | त्रिभ्यः | तिसृभ्यः | त्रिभ्यः |
| पञ्चमी | त्रिभ्यः | तिसृभ्यः | त्रिभ्यः |
| षष्ठी | त्रयाणाम् | तिसृणाम् | त्रयाणाम् |
| सप्तमी | त्रिषु | तिसृषु | तिषु |
(घ) चतुर (चार)
उत्तर :
| विभक्ति | पुंल्लिङ्गम् | स्त्रीलिंङगम् | नपुंसकलिङम् |
| प्रथमा | चत्वारः | चतस्रः | चत्वारि |
| द्वितीया | चतुरः | चतस्रः | चत्वारि |
| तृतीया | चतुर्भिः | चतसृभिः | चतुर्भिः |
| चतुर्थी | चतुर्भ्यः | चतसृभ्यः | चतुर्भ्यः |
| पञ्चमी | चतुर्भ्यः | चतसृभ्यः | चतुर्भ्यः |
| षष्ठी | चतुर्णाम् | चतसृणाम् | चतुर्णाम् |
| सप्तमी | चतुर्षु | चतसृषु | चतुर्षु |
MCQ Questions for Class 6 Sanskrit Chapter 13 सङ्ख्यागणना ननु सरला with Answers
निम्न पङ्क्तीन् पठित्वा तदाधारितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत (निम्न पंक्तियों को पढ़कर उसपर आधारित प्रश्नों के उत्तर लिखिए)
उन्नतवृक्षं तुझं भवनं
क्रान्त्वाकाशं खलु याम।
कृत्वा हिमवन्तं सोपानं
चन्दिरलोकं प्रविशाम ।।
Question 1.
‘क्रान्त्वाकाशं खलु याम’। अत्र क्रियापदं किम्?
(क) आकाशम्
(ख) खलु
(ग) याम
(घ) आकाशे
Answer
Answer: (ग) याम
Question 2.
‘हिमवन्तं सोपानम्’ अनयोः पदयोः विशेषणं किम् अस्ति?
(क) हिमवन्तम्
(ख) हिमवतः
(ग) सोपानः
(घ) सोपानम्
Answer
Answer: (क) हिमवन्तम्
Question 3.
वयं कीदृशं भवनं क्रान्त्वा आकाशं याम?
Answer
Answer: तुङ्गम्
Question 4.
वयं उन्नतवृक्षं क्रान्त्वा कुत्र याम?
Answer
Answer: आकाशम्
Question 5.
वयं किं कृत्वा चन्दिरलोकं प्रविशाम?
Answer
Answer: वयं हिमवन्तं सोपानं कृत्वा चन्दिरलोकं प्रविशाम।
निम्नश्लोकं पठित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत (नीचे लिखे श्लोक को पढ़कर खाली स्थानों को भरिए)
शुक्रश्चन्द्रः सूर्यो गुरुरिति
ग्रहान् हि सर्वान गणयाम।
विविधाः सुन्दरताराश्चित्वा
मौक्तिकहारं रचयाम।।
अन्वयः- (वयं) शुक्र: चन्द्रः (i) ……………. गुरुः इति सर्वान् (ii) …………… हि गणयाम। विविधाः (iii) …………….. चित्वा ……………… रचयाम।
Answer
Answer:
(i) सूर्यः
(ii) ग्रहान्
(iii) सुन्दरताराः
(iv) मौक्तिकहारं।
उचितानि पदानि सम्मेलयत (उचित शब्दों को मिलाइए)
(क) – (ख)
(i) शुक्रचन्द्रः – कृषिकजनानाम्
(ii) नीले गगने – चन्दिरलोकं प्रविशाम
(iii) दुःखित-पीड़ित – मौक्तिकहारं रचयाम
(iv) कृत्वा हिमवन्तं सोपानं – सीते! ललिते!
(v) राघव! माधव! – सूर्यो गुरुरिति
(vi) विविधाः सुन्दरताराश्चित्वा – विपुले विमले
Answer
Answer:
(i) सूर्यो गुरुरिति
(ii) विपुले विमले
(iii) कृषिकजनानाम्
(iv) चन्द्रिरलोकं प्रविशाम,
(v) सीते! ललिते!
(vi) मौक्तिकहारं रचयाम।
निम्न पदानि पठित्वा प्रश्नवाचकानि पदानि लिखत (नीचे लिखे पदों को पढ़कर प्रश्नवाचक पदों को लिखिए)
यथा- सूर्यः – कः
(i) अम्बुदमालाम् – ………………..
(ii) हर्षम् – ………………..
(iii) उन्नतवृक्षम् – …………………
(iv) सर्वान् – ………………….
(v) सुन्दरताराः – ………………..
(vi) चन्दिरलोकम् – ………………..
Answer
Answer:
(i) काम्
(ii) किम्
(iii) कम्
(iv) कान्
(v) काः
(vi) कुत्र।
पर्यायपदानि चित्वा लिखत (पर्यायवाची पदों को चुनकर लिखिए)
पदानि – पर्यायाः
(i) आकाशे – सूर्यः
(ii) स्वच्छे – हर्षम्
(iii) चन्द्रः – गगने
(iv) दिनकरः – चन्दिरः
(v) प्रसन्नताम् – विमले
Answer
Answer:
(i) गगने
(ii) विमले
(iii) चन्दिर
(iv) सूर्यः
(v) हर्षम्।